Deze vijf taboes bleven onbesproken aan de klimaattafel
Na maanden onderhandelen is er dan, in aanzet, een Klimaatakkoord voor Nederland. Doel: de helft minder CO2 in 2030. Maar concrete plannen staan er niet in, en voor de hand liggende oplossingen blijven onbesproken. Sommige sectoren blijven zelfs buiten schot. Wat zijn de grootste missers?
Taboe 1: de vervuiler betaalt
Honderd jaar na het munten van de term ‘de vervuiler betaalt’, zou het tijd worden dit in de praktijk te brengen. Dit zei Ed Nijpels bij de presentatie van zijn Voorstel voor hoofdlijnen van het Klimaatakkoord. Hij herhaalde het dinsdag in Den Haag nog een paar keer, hoewel dit principe niet wordt genoemd in het document dat hij na vier maanden polderen afleverde.
Wat nog interessanter is: de meest vervuilende sector, de industrie, heeft juist dat hele ‘vervuiler betaalt’-idee van tafel gekregen. De onderhandelaars ruzieden lang over de vraag of ze heffingen moesten gaan betalen om de energietransitie te financieren. Toen ze er met de milieuorganisaties niet uitkwamen, besloten ze tot een onderzoek. Hieruit moet blijken of heffingen inderdaad schadelijk zijn voor de concurrentiepositie, zoals de vertegenwoordigers van de grote uitstoters al voor de onderhandelingen benadrukten.
Donald Pols van Milieudefensie heeft hier nooit bewijs voor gezien, maar de grote uitstoters zijn volgens hem onvermurwbaar op het punt van extra belasting of CO2-beprijzing. ‘Zelfs toen wij een voor Milieudefensie atypisch standpunt innamen door voor te stellen alle opbrengsten uit heffingen terug te geven voor het verduurzamen van de bedrijfsprocessen.’ Een onderhandelaar uit de industrie zegt dat dit nu inderdaad geen optie is, maar dat het ook niet in detail is besproken.
Taboe 2: het vliegen beteugelen
‘De olifant in de kamer’. Zo werd de luchtvaartsector drie jaar geleden in de Volkskrant omschreven toen de onderhandelingen over het klimaatakkoord van Parijs waren afgerond. Het dier met de slurf staat in een Engelse gezegde voor de hete brij waar iedereen omheen draait. En dat terwijl de luchtvaart bij een ongebreidelde groei volgens berekeningen in 2040 evenveel CO2 uitstoot als Nederland tegen die tijd in totaal wil uitstoten.
Dus waar blijven de plannen? Het rapport van de vijf onderhandelingstafels dat minister Eric Wiebes (Klimaat) deze week kreeg, verschuilt zich achter ‘de internationale afspraken die rond het Parijse Klimaatakkoord worden gemaakt’.
Dat verwijst naar de doelen die de luchtvaartindustrie voor zichzelf opstelde in Montreal twee jaar terug. De belangrijkste: we willen na 2020 CO2-neutraal kunnen doorgroeien. Hoe dan? Niet door zuiniger of minder te vliegen. Maar door de CO2-uitstoot te compenseren, liefst in de derde wereld, met milieuprojecten. Een pijnloos en boterzacht voorstel dat niets verhelpt, vinden critici.
‘Ook voor de zeevaart en luchtvaart zijn inmiddels overlegtafels gestart’, zegt het Voorstel voor hoofdlijnen. Maar doelen of ambities zijn er niet, zegt campagneleider Joris Wijnhoven van Greenpeace. Vandaar dat zijn organisatie niet overloopt van enthousiasme. ‘We gaan geen vrijblijvende praatjes voeren.’
Taboe 3: bootjes aan banden
Net als de vliegerij is het vervoer van vracht (en in mindere mate: mensen) over zee in Parijs in 2015 tot een buitencategorie verklaard. Waarom? Omdat boten en tankers soms de halve wereld over varen is de uitstoot van broeikasgassen niet aan landen afzonderlijk toe te rekenen, vonden de klimaatonderhandelaars.
Wat wil niet zeggen dat de zeevaart geen impact heeft. Schepen zijn verantwoordelijk voor zo’n 2,6 procent van de wereldwijde uitstoot van koolstofdioxide, evenveel als een land als Duitsland bijdraagt. Het vervoer over zee groeit en zonder ingrijpen zullen de emissies alleen maar toenemen.
Het klimaatakkoord dat deze week werd gepresenteerd, volgt de redenering van ‘Parijs’: het is een mondiaal probleem. Toch draagt het Voorstel voor hoofdlijnen aan minister Wiebes een maatregel aan. Het bepleit de ‘inzet van duurzame geavanceerde biobrandstoffen als overgangsbrandstof voor zwaar wegvoer, scheep- en luchtvaart’. Concreter wordt het niet, terwijl de sector nog maar twee maanden geleden wereldwijd overeenkwam de absolute CO2-uitstoot in 2050 ten minste te halveren ten opzichte van 2008.
Dat is een ambitieuzere doelstelling dan waar de luchtvaart twee jaar terug toe besloot. Zelfs organisaties die meer hadden willen zien, zoals milieugroepen en de Europese Commissie, waren daarom te spreken over deze afspraak.
Taboe 4: inkrimpen veestapel
Het werd al verwacht: over het structureel verkleinen van de veestapel geen woord in het klimaatakkoord op hoofdlijnen. Terwijl de Nederlandse landbouw grotendeels produceert voor de wereld, en het dus best wat minder zou kunnen. In diverse rapporten wordt een krimp in het aantal dieren dan ook gezien als een logische keuze om tot minder CO2-uitstoot te komen in de veehouderij. Of zelfs als onvermijdelijk, zoals de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur begin dit jaar schreef.
Het onderwerp ligt wel op de tafel Landbouw en landgebruik, zei Pieter van Geel vorige maand in de Volkskrant. Maar hij wilde zijn gesprekspartners er niet op voorhand mee belasten. ‘Het is niet productief als ik als voorzitter vooraf ga zeggen tegen de boeren: jongens, het aantal dieren moet hoe dan ook minder. Ga je dan miljoenen investeren in een mestvergistingsinstallatie als over een paar jaar je koeien mogelijk weg zijn?’
Nu weten we dat het tot 2030 niet in de planning zit, afgezien van een besluit tot een ‘warme sanering’ in de varkenshouderij die al werd voorbereid. Door de lage reductie-opgave voor 2030 aan deze tafel – 3,5 van de in totaal 48,7 megaton CO2 – hoeft het nu ook nog niet, zegt een betrokkene die niet met naam in de krant wil. ‘Als de doelen na 2030 niet worden gehaald, is het bovendien gemakkelijk alsnog snel door te voeren.’
Taboe 5: rekeningrijden
‘Als ze daarmee komen kunnen ze rechtsomkeert maken en weer opnieuw aan tafel gaan.’ Nog voor de onderhandelingen goed en wel onderweg waren, trapte het VVD-Kamerlid Remco Dijkstra al op de rem. Zijn ongenoegen: ook maar een zweem van de mogelijkheid dat Nederland na twee decennia van bakkeleien alsnog het rekeningrijden invoert. De VVD is mordicus tegen elke maatregel om het aantal afgelegde autokilometers terug te dringen, hoewel het wegvervoer eenvijfde van de CO2-uitstoot veroorzaakt. De regeringspartij weet zich gesteund door een machtige lobby van de ANWB en De Telegraaf .
Bewust of onbewust blijft het Klimaatakkoord ver weg van elke maatregel die de toorn van bond en krant zou kunnen wekken. Verlaging van de maximumsnelheid om de uitstoot te verlagen is evenzeer taboe. De voorstellen voor de beteugeling van de CO2-uitstoot door auto’s concentreren zich op de bevordering van elektrische auto’s. Daaraan zit een keerzijde: als de Nederlander zich massaal bekeert tot de Tesla, Prius of Leaf, loopt de schatkist miljarden aan benzineaccijnzen mis.
Wat te doen met de auto? Nou ja, opperde Diederik Samsom, voorzitter van de tafel Gebouwde Omgeving, deze week in de tv-rubriek Nieuwsuur: rekeningrijden toch maar. ‘Het is het verstandigste om te doen en het is uiteindelijk ook onvermijdelijk. Het is wachten tot ook de politiek daar klaar voor is.’