De 66-jarige Willem van der Bijl uit Utrecht kent Noord-Korea als weinig anderen. Niet alleen vanwege zijn tientallen bezoeken aan het land, maar ook omdat hij er weken in de gevangenis zat. "Het is een vreselijk mooi land met prachtige mensen, maar met een vreselijke regering."
Willem (foto rechts) is postzegelhandelaar. In zijn winkel in hartje Utrecht is nauwelijks ruimte voor klanten. Overal staan en liggen albums met munten, briefkaarten en vooral postzegels. Het is zijn passie voor postzegels die hem naar Noord-Korea drijft. Het communistische land verkoopt op internationale beurzen postzegels, één van de weinige manieren voor het land om nog aan buitenlandse valuta te komen. Bijna niemand in de wereld drijft nog handel met het wrede regime.
Eerste bezoek aan Noord-Korea
Via de beurzen leert Willem de Noord-Koreaanse postzegelhandelaar Kang Myong Chol kennen. Kang is de postzegelvertegenwoordiger van Noord-Korea in het buitenland. Willem en hij doen veel zaken en kennen elkaar goed. Kang nodigt hem in 1998 uit om een bezoek te brengen aan Noord-Korea. Willem denkt er een nachtje over en besluit dan te gaan. Hij vliegt naar Peking en neemt daar samen met Kang de trein naar de Noord-Koreaanse hoofdstad Pyongyang.
Ze rijden tussen de wuivende korenvelden door naar Pyongyang. "Die gewassen staan er om indruk te maken op iedereen die met de trein het land binnenrijdt. Na de korenvelden is er niets, hoorde ik later." De rest van het land is dramatisch armoedig, ziet Willem. Dat zal hij ook in de reizen daarna zien. "Dorpen waar helemaal niets is. Fabrieken die geen stroom hebben, die niet werken, waar bomen door de kapotte ramen naar buiten groeien."
Willem en postzegelhandelaar Kang Myong Chol bij Mount Muyang in Noord-Korea.
Verslaafd aan het land
Willem reist door het land met zijn begeleiders Kang en een vrouw van de Korea Stamp Corporation, het Noord-Koreaanse postzegelbureau. Zij zullen de jaren erna Willem ook tijdens zijn andere reizen begeleiden.
Die eerste reis duurt acht dagen. Als Willem samen met Kang Noord-Korea heeft verlaten, spreekt hij een paar andere buitenlanders. "Een Schotse arts zei tegen me: als je het interessant vond, dan ben je gelijk verslaafd. En hoewel ik toen dacht van niet, wilde ik een half jaar later weer terug. Hij had gelijk."
Een diner ter afsluiting van een bezoek aan een fabriek.
Willem bezoekt Noord-Korea 24 keer. Hij gaat geregeld alleen, maar neemt ook vrienden mee, of zijn zoon. "Altijd twaalf tot veertien dagen. Maar ik merk dat ik na acht dagen weer wil vertrekken. Ik ben dan bekaf, omdat er toch altijd een bepaalde druk is. Ik ben constant bang dat ik iets fout doe of zeg, waardoor mijn Noord-Koreaanse vrienden in de problemen komen. Je loopt altijd op je tenen." Want overal is de geheime dienst, die Willem en de mensen met wie hij reist in de gaten houdt. "Koreanen weten dat altijd precies. Die zeggen: die daar links, dat is er eentje."
Geen vogels in het land
Willem en Kang worden goede vrienden. Kang neemt hem in vertrouwen en bezoekt Willem zelfs in Nederland en logeert een paar keer bij Willem en zijn gezin. "Ik moet dan wel oppassen hier niet over te praten als ik in Noord-Korea was, want dit is strikt verboden voor een Koreaan ."
Dat er schaarste is in het land, is duidelijk. De gewone Noord-Koreaan krijgt kleding- en voedselbonnen van de overheid. Dat is geen vetpot. "Op een dag liep ik door de stad en zag ik een duif. Het viel me op, want ik had er eigenlijk nog nooit een vogel gezien. Het blijkt dat alle vogels worden gevangen voor hun vlees. Dat vlees is zo schaars dat alle vogels worden opgegeten."
Vanaf 2002 begint Willem met een zakenpartner Noord-Koreaanse schilderijen en propagandaposters te kopen. "Op de 'realistische' schilderijen is het ideale of heldhaftige leven van de Noord-Koreanen afgebeeld. En op de posters staat bijvoorbeeld dat er meer vis of groente gekweekt moet worden, of dat je vriendelijk moet zijn in het openbaar vervoer. Alledaagse dingen."
Een van de schilderijen die Willem koopt in het land.
Expositie in Kunsthal
Dat verzamelen gaat zo voortvarend, dat ze in 2004 een expositie hebben in de Kunsthal in Rotterdam. Later volgt een tentoonstelling in het Drents Museum in Assen. Die tentoonstellingen leiden ook tot kritiek: Willem zou het regime steunen en niet kritisch genoeg zijn. "Ik heb altijd gezegd dat die exposities neutraal moeten zijn. Niet pro- of anti-Noord-Korea. Het gaat mij om mensen kennis te laten maken met het land. Ik ben er zelf ambivalent over, het is een vreselijk mooi land met prachtige mensen maar met een vreselijke regering."
Noord-Koreanen werken op het platteland.
Willem spreekt mensen die gebukt gaan onder het regime, van wie familieleden in heropvoedingskampen zitten, door deskundigen ook concentratiekampen genoemd. Plekken voor 'andersdenkenden'. "Ik sprak iemand van wie een familielid in zo'n kamp zat. Ik vroeg: hoe kun je in zo'n land leven? Deze opmerking zou me jaren later nog duur komen te staan."
In 2004 zet hij voor de export van spullen een kantoor op in Noord-Korea. In februari 2011 zegt Kang dat ze moeten stoppen met het kantoor. "We verloren te veel geld, zei hij. Ik vond het heel lief van hem, want het kantoor leverde hem veel aanzien op."
In busje gesmeten bij arrestatie
Later dat jaar keert Willem weer terug in het land. "Op de laatste avond voordat ik terugvlieg naar Nederland, zit ik samen met mijn vrouwelijke begeleider op een bankje in de tuin van het hotel. We staan op het punt naar het afscheidsetentje te gaan dat ik altijd geef als ik op bezoek ben geweest. Dan komen plotseling twee busjes met gierende banden de hoek om gescheurd. Vijf mannen springen eruit en pakken me op. Vanwege spionage, zeggen ze." Ook Kang en de vrouwelijk begeleider worden gearresteerd.
De volgende dag beginnen de verhoren. "Ze vragen je van alles. Totaal door elkaar heen. Namen van vrienden, wie je hebt gesproken, wat de naam is van je kleuterschool, wat voor baan je vader had. Ze maken je helemaal gek. Ze vragen alles over iedereen. Wat je hebt besproken, met wie en wat je hebt gedaan. Ik hoorde later van de Nederlandse veiligheidsdienst dat het een bekende tactiek is om je in de war te brengen. “Je hebt constante stress.”
Zware dagelijkse verhoren
Elke dag wordt hij drie maal anderhalf uur verhoord. "Het is net James Bond. Ik zit op een lage stoel, mijn ondervrager zit achter een hoog bureau. Ik moet de hele tijd omhoogkijken." In de verhoren blijkt het gesprek over heropvoedingskampen te zijn afgeluisterd. "Dat gesprek had jaren daarvoor plaatsgevonden. Dertien jaar lang blijken ze al mijn gesprekken te hebben afgeluisterd.”
Maar dat ene gesprek blijkt de basis voor de aanklacht tegen Willem. Hij zou daarmee iemand hebben aangezet om het land te ontvluchten. Ook wordt hij aangeklaagd voor spionage. "Ik had foto's gemaakt van een trein met raketinstallaties erop. Die trein stond gewoon langs de kant van de weg. Ik had zes foto's op mijn computer staan."
Per aanklacht kan hij 15 jaar celstraf krijgen. Na bijna twee weken van dagelijkse verhoren stelt Willem samen met een vertaler een bekentenis op. Daarin zegt hij dat hij zaken toegeeft, maar dat hij clementie vraagt omdat hij jonge kinderen heeft en een ernstig zieke vrouw, en dat zijn ouders erg oud zijn. "Met mijn duimafdruk in rode inkt heb ik dat ondertekend."
Een ossenkar in de straten van Pyongyang.
Ernst van de sitiuatie
Willem gaat een dag later met enkele begeleiders naar de Chinese ambassade voor een visum. Dat is nodig als hij het land via Peking wil verlaten. Hij is opgelucht. "Ik kwam vrolijk terug. Degene die me ondervroeg zei tegen me: ik merk dat je meer ontspannen bent. Je lacht. Je denkt zeker dat je naar huis kunt? Maar de rechter komt vanavond en die kan je jaren naar de gevangenis sturen. Toen raakte het me voor het eerst echt. Dat was de eerste keer dat ik onderuitging."
De rechter komt die avond. "Ik legde hem, via de vertaler, uit dat ik van Noord-Korea houd. Dat ik de foto’s heb gemaakt om te laten zien hoe het reilt en zeilt in het land, maar niet om het in een kwaad daglicht te zetten. Ik heb excuses aangeboden dat ik met Koreanen heb gesproken over de situatie in het land, maar dat ik ze niet heb aangezet tot het ontvluchten van het land. Wat heb ik eraan als ze het land ontvluchten?"
Uitspraak en rekening
De rechter spreekt hem vrij. Hij krijgt zijn spullen terug. Alleen zijn fototoestel en zijn laptop worden in beslag genomen. "Ik moest 220 euro betalen voor mijn verblijf in de gevangenis en het eten. En ik moest het Chinese visum betalen."
Vergezeld door vijf leden van de geheime dienst wordt hij de volgende ochtend in alle vroegte in een auto naar het vliegveld gebracht. Daar krijgt hij zijn telefoon terug. Zonder te stoppen passeren ze alle controles. "En als ik onderaan de vliegtuigtrap sta, draai ik me om. Iedereen is verdwenen. Er is niemand. Onvoorstelbaar."
Persoonsverheerlijking van Kim il Sung.
In huilen uitbarsten
Als het vliegtuig opstijgt, is Willem er nog steeds niet gerust op. "Ik ben de hele vlucht bang geweest dat ze erop terug zouden komen." Zodra hij landt in Peking, wordt hij opgewacht door medewerkers van de Nederlandse ambassade. "Toen ik met ze zat te praten, begon ik wel te janken, hoor. Toen wist ik dat ik niet meer opgepakt kon worden."
Na terugkomst in Nederland heeft hij twee keer een gesprek met de geheime dienst. "Ze hebben me psychologische hulp aangeboden. Ze zeiden ook dat ik later nog klachten kon krijgen. Maar ik heb er nooit last van gehad. Misschien ben ik daar te nuchter voor."
Overlijden Kang
Deze maand is het zeven jaar geleden. "Ik hoorde laatst dat Kang is overleden. Ik heb nooit geweten hoe het voor hem en de vrouwelijke begeleider is afgelopen. Of ze in de gevangenis zijn beland, of dat ze ook snel vrij zijn gekomen."
Of hij zelf ooit nog teruggaat? "Dat zou ik heel graag willen. De mensen zijn zo vriendelijk en het is er mooi. Maar met dit regime durf ik dat niet. En ik zie het in mijn leven niet goed komen tussen Noord- en Zuid-Korea."
Willem in gesprek met zijn goede vriend Kang, van wie hij recent hoorde dat hij is overleden.
'Trump is erin getuind'
Willem van der Bijl denkt niet dat er door de onderhandelingen tussen de Noord-Koreaanse leider Kim Jong-un en de Amerikaanse president veel gaat veranderen in het land. "Het hele circus was en is een show voor de eigen achterban, in ieder geval is het hele project door Kim Jong-un perfect geregisseerd en naar mijn gevoel is Trump er met open ogen ingelopen."
"Trump blaat dat door zijn toedoen de wereld verder verwijderd is van een atoom oorlog. Maar het enige wat er gebeurt, is dat hij Kim een platform heeft gegeven op het politieke wereldplatform. Daarnaast heeft hij zich verplicht om van de gezamenlijke militaire exercities met Zuid-Korea af te zien."
"Kim heeft er met zijn atoomproject voor gezorgd dat Noord-Korea nu door de hele wereld wordt erkend en dat hij zelfs op voet van gelijkheid met de machtigste man van de wereld kan praten. Dat Trump tweet dat Noord-Korea zijn kernwapens in fases zal afbouwen, is op niets gebaseerd. Sterker nog, dit zal nooit gebeuren."
"Kim weet dat zijn kernwapens hem in het zadel zullen houden en hij zal ze derhalve nooit opgeven. Hij zal ze ook nooit gebruiken. De vrede zal nog wel even op zich laten wachten. Kim zal de vrede uitonderhandelen voor economische en humanitaire hulp. Ik vermoed dat hem dat op den duur nog zal lukken ook."
Meer op rtlnieuws.nl:
