Hoe meer stress op werk, hoe meer er gepest wordt

Al veertien jaar bestudeert Elfi Baillien, hoofddocent aan de Katholieke Universiteit Leuven, het onderwerp pesten op het werk. In Nederland zegt ruim een kwart van de werknemers weleens gepest te zijn door collega's of leidinggevenden. Dat bleek in 2015 uit een onderzoek door TNO. In 2014 kwam dat concreet neer op een half miljoen werknemers. 

In samenwerking met de Belgische banensite vacature.com voerde Baillien een heel nieuw soort onderzoek uit: voor het eerst werden getuigen van pestgedrag ondervraagd. Op die manier wilde ze te weten komen waarom persoon A wel wordt gepest en persoon B niet, en hoe er gereageerd wordt op pestgedrag op de werkvloer.

Ligt het op een of andere manier aan de persoon zelf dat hij of zij gepest wordt op het werk? 

,,Een stereotiep idee – dat het gepest worden ligt aan het slachtoffer – wordt ontkracht in dit onderzoek. Er wordt vaak gedacht dat het slachtoffer er op een of andere manier om vraagt om gepest te worden. Hij of zij is ‘anders’, past op een of andere manier niet in het team en wordt daarom een doelwit. Dat blijkt niet het geval. Getuigen zeggen vaak dat een gepest teamlid juist goed in het team past qua type en goed werk verricht. Dat is het dus niet.’’

Waardoor wordt pesten op het werk dan veroorzaakt?

,,Een andere studie onderstreept dat een bepaalde werkomgeving pesten in de hand werkt. Als het werk zeer stressvol is – omdat de werkdruk hoog is of het werk onzeker is door veranderingen – is dat eigenlijk een voorspeller van pestgedrag. Hoe meer stressoren er zijn, hoe meer er gepest wordt. Daarmee wordt een andere mythe ontkracht: pesten op het werk gebeurt dus niet uit verveling.’’

Zijn er nog andere factoren die pesten in de hand werken?

,,Pesten gebeurt ook vaker als er onduidelijkheid is in de rol die mensen hebben op het werk: als er verschillende vragen gesteld worden aan werknemers die niet met elkaar te rijmen zijn. Bijvoorbeeld als een werknemer de opdracht krijgt om een dossier zo op te lossen, maar achteraf te horen krijgt dat het toch anders had gemoeten. Dat leidt tot frustraties. Ook de verhoudingen binnen het team spelen mee. Als er veel conflicten zijn binnen het team die niet uitgepraat worden, geeft dat stress en draagt dat sterk bij.’’

Pestgedrag op het werk valt uiteen in twee soorten: werkgerelateerd pestgedrag en pesten op de persoon. Wat is het verschil?

,,Pesten op de persoon bestaat uit roddelen, uitlachen en vervelende persoonlijke vragen stellen. Werkgerelateerd pestgedrag richt zich op de werkprestaties van de werknemer. Er wordt overmatige kritiek gegeven op die persoon terwijl hij of zij naar behoren functioneert. Ook wordt bijvoorbeeld de laptop verstopt of dossiers  verkeerd neergelegd. Je zou kunnen zeggen dat zoiets een geintje is, maar als het elke dag gebeurt is het echt vervelend en belemmert dat het werk.’’

Mensen die allebei de soorten pesten meemaken, worden gezien als ernstige slachtoffers. ,,In België bestaat deze groep uit 3,6 procent van de werknemers, de cijfers van Nederland liggen in diezelfde lijn. Dat komt neer op ruim 31.000 mensen in Nederland. Deze groep wordt vaak ook nog sociaal uitgesloten op het werk: ze mogen niet mee lunchen of borrelen of moeten zelfs werken aan een bureau apart van de rest. Op de korte termijn zijn de gezondheidsrisico’s voor deze groep groot. Door de stress van het pesten kunnen ze ziek worden en een burn-out oplopen.''

Er is niet alleen slecht nieuws. Uit het ondervragen van de Belgische getuigen blijkt ook dat zij verrassend vaak in actie komen als zij pesten op de werkvloer meemaken. Sommigen kaartten wat ze gezien hadden aan bij hun leidinggevende of vertrouwenspersoon (63 procent), anderen boden het slachtoffer een luisterend oor (56 procent). Collega’s die zelf al pesterijen hadden meegemaakt, reageerden opvallend vaker dan andere collega’s.

Baillien: ,,Dat hadden we niet verwacht. Dit aspect van het pesten is voorheen voornamelijk onderzocht in een experimentele setting, waar proefpersonen in een lab werd gevraagd hoe ze zouden reageren als iemand gepest werd. Dan geven mensen veel vaker aan dat ze niets zouden doen. Blijkbaar is het feit van belang dat het een echt persoon is die gepest wordt op hun echte werkplek.’’

Hoe moet pesten op het werk bestreden worden?

,,Preventie is erg belangrijk. Als werknemers een evenwichtige baan hebben, is de kans op pesten kleiner. Heel veel getuigen uit het onderzoek leggen overigens de verantwoordelijkheid om pesten te voorkomen bij de leidinggevende en zien die als medeplichtig als hij of zij er niet tegen optreedt. Het is ook belangrijk om managers bewust te maken van het onderwerp en ze handvatten te geven voor hoe ze moeten reageren.’’ 

Lees de beste artikelen op het gebied van werk en carrière via onze wekelijkse nieuwsbrief!