‘Asiel betekent niet automatisch opvang in Europa’

De boodschap voor economische migranten en mensensmokkelaars is duidelijk: Europa trekt de brug op. Ook erkende vluchtelingen zijn niet langer zeker van onderdak in de EU. Het recht op asiel betekent niet automatisch het recht op verblijf. ‘Dat automatisme moet weg’, zegt staatssecretaris Mark Harbers (Justitie) na afloop van overleg met zijn EU-collega’s.

Het is donderdagmiddag en Harbers zit op een bankje in een park in Innsbruck. Veiligheidsbeambten van EU-voorzitter Oostenrijk staan een interview in het congrescentrum niet toe. De VVD-staatssecretaris kan wel wat frisse lucht gebruiken na vijf uur ‘zeer intensief’ overleg met zijn collega’s over een nieuw Europees migratiebeleid. Sinds de regeringsleiders eind juni krakend de migratiesteven hebben gewend, ruikt de zelfbenoemde ‘coalitie van de daadkrachtigen’ (De Italiaanse minister Salvini, de Duitse minister Seehofer, de Oostenrijkse minister Kickl) haar kans.

Is er sprake van een trendbreuk, zoals uw Oostenrijkse collega Kickl stelt?

‘Ik vind het woord trendbreuk riskant, het echte verschil zie je immers pas jaren later. Wat ik wel zie, is dat de situatie volledig is gekanteld. Dit was mijn vijfde vergadering met de Europese migratiebewindslieden. De eerste paar keer praatten we volkomen langs elkaar heen. Elke lidstaat had zijn eigen mantra, niemand luisterde naar elkaar. De sfeer wisselde tussen totale lethargie, wanhoop – hoe trekken we dit ooit vlot! – en zware irritatie omdat niets leek te lukken. 

‘Vandaag was dat anders. De regeringsleiders hebben aangegeven welke kant we uit moeten. De trendbreuk is de concrete uitwerking van plannen die een paar jaar geleden onbespreekbaar waren: de opvang van migranten in Afrika, het serieus bewaken van de Europese buitengrenzen.’

Is de trendbreuk niet dat de EU twee jaar lang ruziede over de herverdeling van migranten achter de deur en nu de deur wil dichtgooien?

‘Asielquota waren te lang de olifant in de kamer. Sommige lidstaten wilden er niet aan, andere wilden niet zonder. Nu kiezen we de logischer route: als we de instroom verminderen, wordt het probleem van de herverdeling vanzelf kleiner. Maar de quota zijn niet van tafel. Ook bij opvangcentra in Afrika sta je voor de vraag: wat doen we met de mensen die recht op asiel hebben?’

De leiders kwamen met het ‘concept’ van ‘ontschepingsplatforms’ in Noord-Afrika voor uit zee geredde migranten. Wat betekent dat praktisch?

‘Vandaag was iedereen het eens dat in die opvangcentra snel wordt bepaald wie recht heeft op asiel en wie niet. Die laatste groep moet vervolgens direct worden teruggestuurd naar het land van herkomst. Forse hulp van de EU daarbij is onontbeerlijk, anders steekt geen enkel Afrikaans zijn hand op als gastland. Landen die categorisch weigeren hun onderdanen terug te nemen, moeten door de EU worden aangepakt: ‘meer voor meer en minder voor minder’, de wortel en de stok. Voor mensen die wel asiel krijgen, wil dat niet automatisch zeggen dat ze ook naar Europa mogen. Opvang in de regio krijgt voorrang, alleen de echt kwetsbaren kunnen direct naar een EU-land. Vluchtelingenorganisaties IOM en UNHCR werken mee, dat geeft vertrouwen dat de internationale afspraken over vluchtelingenopvang worden nageleefd.’

Uw Oostenrijkse collega Kickl vreest dat die centra in Afrika een magneet worden voor nieuwe migranten.

‘Die aanzuigende werking moeten we voorkomen, daarover zijn we het eens. Dat kan door het recht op asiel niet langer te koppelen aan het recht op verblijf in Europa. Dat automatisme moet weg, veilige opvang in Afrika is mogelijk en wenselijk.’

De regeringsleiders willen ook ‘gecontroleerde’ opvangcentra voor migranten in de EU. Hoe gaan die eruitzien?

‘Ik denk dat er niet veel verschil zal zijn tussen de centra in Europa en die in Afrika. Waar het om gaat, is dat we een model verzinnen waarmee we veel sneller dan nu vaststellen of iemand in aanmerking komt voor een verblijfsvergunning. Eigenlijk heeft Nederland al zo’n centrum: Ter Apel. In feite is dat een aanlandingsplek, een groot deel van de mensen daar was niet eerder in de EU geregistreerd.’

U biedt Ter Apel aan als eerste Europese ‘gecontroleerd centrum’?

(lachend) ‘Nee.’

De EU wil Frontex als bewaker van de EU-buitengrenzen vertienvoudigen. Wordt grensbewaking een EU-taak?

‘Laten we praktisch blijven: pleidooien voor meer geld en manschappen voor Frontex moeten worden onderbouwd. Grensbewaking was altijd een taak van de lidstaten. Een sterker Frontex kan daarbij helpen, maar het blijft primair de verantwoordelijkheid van de lidstaten. Dat heet soevereiniteit.’

De EU praat ruim twee jaar zonder succes over een crisisbestendig asielbeleid. Waarom zou de impasse nu doorbroken worden?

‘Twee jaar lang was er geen eenduidige verklaring van de regeringsleiders, die is er nu wel. Twee jaar lang was er geen gevoel van urgentie, na de EU-Turkijedeal leunde iedereen achterover. Inmiddels onderkennen we de kwetsbaarheid van onze asielstelsels. We bespreken het eerder onbespreekbare, de taboes zijn van tafel. Ik kan niets bedenken wat ons in de weg staat om nu inderdaad meters te maken. We kunnen in zes maanden een doorbraak forceren.’