‘Wat gaat Trump zeggen tegen Poetin als Navo-top mislukt?’

Een week voor het begin van de Navo-top (11 en 12 juli) stuurde de Amerikaanse president Trump een brandbrief naar de regeringen van Duitsland, België, Noorwegen, Italië, Luxemburg, Canada, Spanje, Portugal en ook Nederland met de vermaning subiet meer te gaan uitgeven aan ­defensie. Er is afgesproken dat alle lidstaten 2 procent van hun bruto binnenlands product in hun legers steken in 2024; daar lijkt het nog lang niet op, schreef Trump. Hij waarschuwde dat het geduld van de Amerikanen op is en dreigde impliciet met vermindering van de Amerikaanse bijdrage aan de verdediging van Europa.

Jaap de Hoop Scheffer, hoogleraar internationale betrekkingen aan de Universiteit Leiden en voormalig ­secretaris-generaal van de Navo (2004-2009), houdt zijn hart vast voor de komende top.

Heeft u ooit een dergelijke brief voorbij zien komen toen u de Navo leidde?

‘Er worden natuurlijk wel vaker brieven verstuurd, maar niet in die toonzetting. Ze komen meestal ook niet in de publiciteit, terwijl Trump er ­rekening mee zal hebben gehouden dat deze zou uitlekken. Als zo vaak bij deze president kiest hij een ruwe, rauwe benadering. Zoals de Fransen zeggen: ‘C’est le ton qui fait la musique.’ Ik vind het geen goed voor­teken voor de Navo-top. Ik ben bang dat het net zo zal gaan als bij de G7-top, dat de onenigheid niet binnenskamers blijft.

‘Trump heeft zeker een punt in de kwestie van de lastenverdeling. Maar er is ook al veel gebeurd. Mijn opvolger bij de Navo, Stoltenberg, heeft gezegd dat sinds 2014 de gezamenlijke bijdrage van leden zonder de Verenigde Staten met 87 miljard dollar is gestegen. Maar het doel van die 2 procent is in Wales afgesproken, daar valt niet aan te tornen. Weinig landen zullen dat voor 2024 halen – ik vrees Nederland ook niet, maar er bestaat wel de ambitie toe. Het afgelopen jaar zijn de defensiebudgetten van alle Navo-leden, inclusief de VS dan, met 5,3 procent toegenomen.

‘Trump maakt de vergissing te denken dat er een Navo-kas bestaat: die is er niet. De gezamenlijke uitgaven, de ‘common funding’, beslaan maar een heel klein deel van de ­totale uitgaven.’

Trump zet de Navo-top onder druk, vindt u dat verstandig?

‘Het is een heel ongelukkige samenloop van omstandigheden: meteen na de Navo-top heeft Trump een ontmoeting met de Russische president Poetin. Stel dat de Navo-top niet goed verloopt, wat gaat hij dan tegen Poetin zeggen? Die is er juist op uit om de Europese Unie en de Navo te verzwakken. Zo’n top heeft als doel om eensgezindheid en solidariteit uit te stralen voor tegenstanders zoals Poetin. Zo begint de Navo-top wel onder een heel complex gesternte, om het eufemistisch te zeggen. Uiterst ongelukkig voor de trans-Atlantische relatie.

‘Mijn grootste zorg is dat Trump de onenigheid in de Navo zal proberen te vermengen met de naderende handelsoorlog tussen de VS en andere westerse landen. Dat is politiek gezien een groot risico. Duitsland is het zwarte schaap van Trump in het handelsconflict en het is riskant als hij de in zijn ogen te lage defensie-uitgaven gaat koppelen aan de handel, zoals aan importheffingen op auto’s. De Nordstream-pijpleiding van Rusland naar Duitsland, om Polen en Oekraïne heen, is al een twistpunt: Merkel is voor, Trump tegen.’

Trump dreigt met sancties als de bondgenoten hun defensieuitgaven niet sneller opschroeven. Welke kan hij treffen?

‘Dat weet niemand. Op de Navo-top is de versterking van de defensiemacht in Europa een belangrijk onderwerp. Er liggen voorstellen op tafel voor versnelling van het vervoer van troepen naar het oosten in geval van crisis, in het kader van een afschrikkingsplan jegens Rusland van de Amerikaanse minister Mattis. Wat zou kunnen is dat Trump nu zegt: we halen een deel van onze troepen, nu 35.000, weg uit Europa. Al is dan vreemd dat er al materieel is verscheept naar Europa.’

Is de politieke wil er wel bij de Europese leiders om defensieuitgaven drastisch te verhogen?

‘Die is er wel, maar al die leiders hebben te maken met hun binnenlandse politiek. Defensie-uitgaven zijn nergens populair. Ook in Nederland ligt dat niet simpel, al verhoogt dit kabinet de defensiebegroting, maar onze krijgsmacht loopt ook op zijn laatste benen.’

Is de animo kleiner omdat Trump een slecht imago heeft in Europa? En heeft u een advies hoe de leiders uit hun loopgraven te halen?

‘Dat is lastig te zeggen. De verschillende Europese leiders hebben verschillende manieren uitgeprobeerd hoe om te gaan met Trump. May liep hand in hand. Merkel onderstreepte de noodzaak van gedeelde trans-­Atlantische waarden, dat lijkt mij de beste houding. Macron probeerde het met hugging en veel positieve body language. Geen van die benaderingen heeft wat opgeleverd. Rutte was moedig door ‘no’ te zeggen. Op de top hangt alles af van welke Trump er komt: als hij in een joviale bui is kan het meevallen, maar als hij in hetzelfde humeur is als op de G7 dan kan het heel slecht aflopen voor de trans-Atlantische verhouding. Nee, ik benijd mijn opvolger Stoltenberg niet.’