Bijna dubbel zoveel zelfmoord onder jeugd: dertien mogelijke verklaringen

Dertien mogelijke verklaringen voor de opvallende stijging van zelfdoding onder de jeugd:

1. Netflixserie '13 reasons why' 
Komt het misschien door de Netflixserie '13 reasons why' die in 2017 razendpopulair werd onder jonge kijkers? In deze omstreden reeks pleegt tiener Hannah zelfmoord, nadat ze op cassettebandjes de dertien redenen van haar fatale keuze heeft ingesproken. Psycholoog René Diekstra zei eerder in deze krant: ,,Het verlangen om niets meer te hoeven voelen, niets meer te hoeven meemaken, met niets meer te hoeven worstelen, dat door het zien van deze zelfdoding wordt opgewekt of versterkt, kan verleidelijk gevaarlijk zijn.” Is deze vrees werkelijkheid geworden? Jan Mokkenstorm, oprichter en psychiater van 113 Zelfmoordpreventie, sluit het niet uit. ,,Het kan, maar we moeten uitkijken voor enkelvoudige verklaringen. Alleen Netflix aanwijzen als de schuldige zou te simpel zijn.”

2. Hypes, zoals choking challenges 
Eén keer in de zoveel tijd verschijnen er filmpjes op internet van choking challenges die massaal worden gedeeld; een wurgspel waarbij jongeren hun eigen keel afknijpen waarna ze flauwvallen en eventjes ‘high’ zijn. In 2017 kwam een 16-jarige jongen door zo’n online spel om het leven. Hoe vaak een choking game precies misgaat, is niet bekend.

3. Toename van dodelijke middelen
Of zit het hem in bepaalde dodelijke middelen, zoals vuurwapens of dodelijke poeders. ,,Daar is nu geen concrete aanwijzing voor, maar moet wel onderzocht worden,” zegt Mokkenstorm. De hulplijn 113 begint een samenwerking met schouwartsen in het hele land om meer te weten te komen over de veelgebruikte of wellicht nieuwe zelfdodingsmethodes.

4. Gebrekkige voorlichting 
Scholen moeten meer aandacht besteden aan psychische problemen, stelt Mokkenstorm. ,,Mijn dochter is al in drie lessen gewaarschuwd voor Chlamydia en in vijf lessen voor cannabis, maar geen enkele docent gehoord heeft haar verteld wat ze moet doen als ze angstig is of aan zelfmoord denkt. Vorig jaar overleden 81 kinderen. 81… Dat zijn twee schoolbussen vol. Een ramp! Het is heel nodig dat jongeren leren dat depressie, verslaving, paniekaanvallen bij het leven horen en dat er hulp voorhanden is.”

5. Doodgaan wordt meer geromantiseerd
Dat stelt Robert Vermeiren hoogleraar kinder- en jeugdpsychiatrie in Leiden. ,,Niet alleen in de Netflixserie 13 reasons why, maar het zit ook in de manier waarop jongeren met elkaar praten. Ze roepen al gauw in een appgroepje ‘ik wil dood’ en maken bizarre grapjes. Als het leidt tot een goed gesprek, prima, maar het kan ook de drempel verlagen om daadwerkelijk de stap te zetten.”

6. Overkill
Te veel aandacht voor het persoonlijke drama in de media kan ertoe leiden dat jongeren met suïcidale gedachten zich met zelfmoordenaars identificeren en de daad kopiëren.

7. Minder bedden in de geestelijke gezondheidszorg
Tussen 2012 en 2016 is bijna één op de vijf 'bedden' voor de geestelijke gezondheidszorg opgeheven, berekende de Volkskrant al eens. Volgens hoogleraar Vermeiren zijn de problemen nu pas echt goed zichtbaar. ,,Er is een beperkt aantal afdelingen voor acute psychiatrie en die zijn vaak vol. Afgelopen weekend belde een andere instelling nog met de vraag of wij plek hadden voor een jongere die nergens terecht kon. Dat gebeurt steeds vaker.'' Vaak wordt de oplossing gezocht in een opvang in een andere regio. ,,Dat rondbellen kost uren. Tijd die ten koste gaat van de zorg.”

8. Schaamte
Iets van alle tijden: kinderen in psychische nood praten niet gemakkelijk met hun ouders. Zij voelen zich schuldig of beschaamd. Vermeiren: ,,Als ouders weten dat er zorgen zijn, schakel dan de huisarts of het wijkteam in.”

9. Kwaliteit wijkteams
Helaas verschilt de kwaliteit van wijkteams enorm per gemeente, waardoor een kind in psychische hulp geen of verkeerde hulp krijgt aangeboden, zegt Vermeiren. Ook 113 hoort die klachten. Mokkenstorm: ,,Krijgt het kind een cursus aangeboden in plaats van therapie.”

10. Wachtlijsten
Door bezuinigingen in de ggz zijn er lange wachtlijsten. Hierdoor komt de hulp soms maanden te laat op gang, betreurt Vermeiren. Of de trage hulp ook leidt tot suïcides moet volgens hem bliksemsnel worden uitgezocht.

11. Social media 
Toegeven, Facebook en Instagram zijn al vele jaren populair onder jongeren. Dat is geen hype van 2017. Toch kan dit ook een deel van de zelfdodingen verklaren, zegt Mokkenstorm. Op social media toont iedereen zich op het mooist en dit kan het zelfbeeld ernstig beïnvloeden.

12. Opvang in ziekenhuizen 
Artsen hebben te weinig tijd of kennis om een kind te helpen dat na een zelfmoordpoging op de spoedeisende hulp of intensive care belandt. Hun aandacht gaat vooral uit naar de verwondingen van het kind. 113 werkt aan een betere opvang in ziekenhuizen.

13. Opmars van organisaties die pleiten voor een vrijwillig levenseinde. 
Ximena Knol (19) maakte eind februari een einde aan haar leven met een dodelijk poeder dat ze op internet kocht. Volgens Ximena’s ouders is hun dochter op het spoor gebracht door de eerdere publiciteit rond de Coöperatie Laatste Wil en de promotie van een ‘veilig en humaan’ zelfmoordmiddel. 113 weet niet of er onder de 81 jongeren ‘meer Ximena’s zitten’. ,,Die gegevens hebben wij niet. Maar als uit analyse van schouwartsen blijkt dat een aanmerkelijk aantal jongeren zich van het leven heeft beroofd met een methode die wordt aangeprezen door dit soort organisaties dan moeten we het daar absoluut over hebben,” zegt Mokkenstorm. ,,De discussie over een vrijwillig levenseinde kan een verkeerd signaal afgeven, namelijk: ‘als je het niet trekt dan ga je toch gewoon’.”