Hoe in The Red Hen in Lexington een nieuw Amerikaans burgeroorlogje begon

In het donker staat een auto met draaiende motor voor restaurant The Red Hen in Lexington, Virginia. ‘Pastor’, staat er op het ene nummerbord. ‘Blessed’, staat er op het andere. Een man en een vrouw van rond de 60 zijn uitgestapt. Ze maken foto’s van elkaar, met hun duimen omlaag onder een uithangbord van een rode kip.

De man heet Ken Sowder en is dominee in Beckley, West-Virginia.‘Wat hier is gebeurd, staat niet op zichzelf’, zegt hij. ‘Je weet wat de Bijbel zegt: aan het einde der tijden zal de liefde van velen kil worden. Dat is wat er nu gebeurt.’ Hij stapt in zijn auto en doet nog even zijn raampje open. ‘De liberals zijn nu echt te ver gegaan. Dit gaat botsen.’ Dan verdwijnt hij in de nacht, terug naar huis. Drie uur rijden.

Er stopt weer een auto, nu komen er vier mensen uit. Weer foto’s, nu met de duimen omhoog. ‘Eindelijk doet iemand iets’, zegt een van hen. ‘Ik weet niet of het verstandig was wat die mevrouw heeft gedaan. Ik weet niet wat de gevolgen zullen zijn. Maar er is iemand opgestaan.’

Zo gaat het door, deze maandagavond in dit oude stadje in een vallei in het westen van Virginia, drie uur ten zuidwesten van Washington. Het etablissement waar vorige week vrijdagavond de presidentiële woordvoerder Sarah Huckabee Sanders door eigenaar Stephanie Wilkinson buiten de deur werd gezet, is een soort bedevaartsoord geworden, zowel voor aanhangers van president Trump als voor zijn tegenstanders. Beide partijen hebben een martelaar gevonden.

De deurwijzing is voor veel van de passanten symbolisch. Het maakt duidelijk dat er op dit moment in Amerika maar plek is voor twee soorten mensen: wij en zij. Je bent voor ons of je bent tegen ons.

Generaal Lee

Lexington zelf kan het zelf bijna nog niet geloven. Hier dachten ze de stammenstrijd juist te hebben overwonnen. Het is een plaatsje waar de herinnering aan de vorige burgeroorlog nog voortleeft: er is een museum over de mythische zuidelijke generaal Thomas ‘Stonewall’ Jackson, er is een hotel vernoemd naar de zuidelijke opperbevelhebber Robert E. Lee, en er is een kapel waar Lee begraven ligt, met zijn paard voor de deur. In het bijna twee eeuwen oude Virginia Military Institute, een olijfkleurig bolwerk van zuidelijke tradities dat als een fort de toegangsweg tot het stadje bewaakt, salueren de cadetten nog altijd voor het standbeeld van Jackson, een generaal die aan de verkeerde kant van de geschiedenis stond. 

Maar dit zuidelijke instituut bracht ook George Marshall voort, van het Marshall-plan, winnaar van de Nobelprijs en icoon van het Amerikaanse idealisme van na de Tweede Wereldoorlog. Lexington is óók een wereldwijs plaatsje vol academici, professoren die op het militaire instituut werken of aan de letteren- en rechtenfaculteit van de Washington and Lee-universiteit (vernoemd naar beide generaals uit de burgeroorlog), nadenkende mensen, of ze nou Democratisch of Republikeins zijn. Lexington is een beetje zoals Amerika in andere tijden.

‘Het is een redelijke elite’, zegt Lee Merrill, een architect die met een liniaal voor zijn ogen probeert in te schatten waar het nieuwe dak boven het terras van het Lee-hotel moet komen. ‘Beleefde mensen. Generaal Lee heeft 150 jaar geleden de hoffelijkheid tot gewoonte gemaakt. Groeten op straat. Dat doen we nog steeds.’

Maar die beleefdheid is dus aan het verdwijnen, in de oplaaiende Amerikaanse stammenstrijd, vindt de ene stam van de andere. 

Het moment: Sarah Sanders op bezoek

Het personeel van The Red Hen zag Sarah Sanders zitten, met haar gezelschap (haar man en zijn familie). Er werken veel homo’s en lesbiennes in het restaurant, zegt Merrill, onder wie zijn dochter, en die hadden moeite Sanders te bedienen. Trump is, vinden zij, verantwoordelijk voor een paar felle maatregelen tegen lesbiennes, homo- en biseksuelen en transgenders. En Sanders heeft die verdedigd. 

En dan was er natuurlijk de kwestie van de van hun ouders gescheiden immigrantenkinderen. Het personeel stemde erover en vervolgens bracht eigenaar Stephanie Wilkinson op het buitenplaatsje de boodschap over aan Sanders: het is beter als u gaat. Sanders deed wat haar werd gevraagd.

Eindelijk!, spreekt er uit de bedankbriefjes die nu op een houten tafel liggen in het gesloten restaurant. ‘Wie het kwaad accepteert zonder ertegen te protesteren, werkt er eigenlijk aan mee’, heeft iemand Martin Luther King geciteerd. En: ‘Ik prijs je omdat je bent opgestaan tegen een respectloze bullebak en voor het steunen van je personeel. Goed gedaan!’ Er staan bossen bloemen, nog in het papier. Als je de progressieve inwoners van Lexington hoort, hier in de winkelstraat, dan klinkt er iets van opluchting en frustratie door. Eindelijk iemand die wat doet. Het onderzoek van speciaal aanklager Robert Mueller naar de Russische banden van Trump blijft maar sudderen, de rechtszaken tegen Trump leveren geen resultaten op, het Congres blijft apathisch. Is nu het moment van burgerlijke ongehoorzaamheid aangebroken?

‘Iedereen heeft wel een moment dat het hem of haar te veel wordt’, zegt Janet Hughes, medewerkster achter de balie in het museum van Stonewall Jackson. ‘Bij mij is het dierenmishandeling. Bij Stephanie Wilkinson waren het de immigrantenkinderen.’

Maar toch: was het zo’n goed idee om Sanders buiten te zetten? Want ook bij de andere partij is er iets geknapt. ‘We zijn buitengesloten’, zegt Michael Barry-Rec, een muzikant uit de stad, die dinsdag met een paar Amerikaanse vlaggetjes in zijn hand postvat bij The Red Hen. ‘Gaan de Democraten ons nu op deze manier proberen te pakken, nu het via de rechter en de politiek niet lukt?' 

Hij wijst op het Democratische congreslid Maxine Waters, dat opriep om met meutes achter Trump-kabinetsleden aan te gaan, bij benzinestations en supermarkten. ‘Schandalig. Dit leidt echt tot confrontaties. Maar weet je: hoe gekker ze worden, hoe meer het ons sterkt. Hoe kleiner ze ons willen hebben, hoe groter Trump wordt. Ik sta hier nu te protesteren, maar eigenlijk zeg ik: ga lekker door, doe je gekke shit, we worden er alleen maar sterker van.’

Democraten onder vuur

Het buitenzetten van Sarah Sanders is vergelijkbaar met de deplorables-uitspraak  van Hillary Clinton in 2016, waarin ze een deel van de Trump-aanhangers wegzette als sneue types. Het appelleert aan het underdoggevoel. Zoals Trump-stemmers zich sindsdien met die geuzennaam tooien, zo identificeren ze zich nu met de uitgestoten Sanders. Het bewijst voor hen dat de andere partij een kliek is die de gelederen gesloten houdt. 'Ze moeten ons niet', zegt Barry-Rec.

Voor de deur van The Red Hen hoor je nu dat de Democraten ‘onfatsoenlijk’ zijn,  en ‘intolerant’ en ‘hysterisch’. De Democraten zouden de burgerrechten willen terugdraaien, ze zijn met hun ‘meutes’ op lynchpartijen uit. In het spiegelpaleis van Fox News kreeg donderdagavond het congreslid Maxine Waters door presentator Sean Hannity de schuld in haar schoenen geschoven van de moord die dag op vijf journalisten in Annapolis (‘Ik zeg al dagen dat er iets verschrikkelijks gaat gebeuren door deze retoriek. Really, Maxine?’) – en niet Donald Trump, die de pers ‘de vijand van het volk’ heeft genoemd. Trumps opruiende tweets, de scheldende menigten tijdens zijn rally’s, de rechts-extremistische doodrijders in het nabijgelegen Charlottesville doen er niet meer toe, in deze nieuwe storm. De Democraten hebben het gedaan.

Het werkt, en het komt op een goed moment. Meer twijfelaars trekken zich terug in het bastion van Trump. Hij is populairder dan ooit, met 45 procent van de kiezers achter zich (al is de kinderscheiding daar nog niet in verrekend), wat vergelijkbaar is met andere presidenten in deze fase. De economie draait lekker en het Hooggerechtshof vervulde deze week met vier belangrijke uitspraken een flink conservatief verlanglijstje, waaronder Trumps inreisverbod. Die juridische bekrachtiging heeft het gezag van de president vergroot en het (morele) gezag van de oppositie verkleind.

Zelfs sommige Clinton-stemmers lopen over naar het andere kamp. Zoals Shannon, een lasser bij de kolentreinen waarin Trump nieuw leven heeft geblazen. ‘Volgende keer wordt het Trump. De Democraten zeuren wel, maar denken alleen aan zichzelf. Mooie woorden over immigranten, maar ze zetten iedereen de deur uit die hun niet bevalt.’

Dat Wilkinson zich specifiek op Sarah Sanders richtte en nooit gewone Republikeinen uit haar restaurant heeft uitgezet, is in het lawaai van het protest allang verloren gegaan.

Lexington: optimistisch traditioneel

Main Street, de historische hoofdstraat van Lexington, heeft alle crises van de afgelopen twee eeuwen overleefd. Tussen de restaurants en ijszaken zitten elegante meubelwinkels en kledingzaken, cadeauwinkeltjes en een kapper, makelaars en advocaten. De stoepen zijn van oude bakstenen, er zitten geen gaten in de wegen, er zitten geen houten platen voor de ramen. Lexington is een van de zeldzame provinciestadjes met een optimisme dat uit de vorige eeuw lijkt te komen. Boven de straat hangt een banier dat de optocht van versierde kinderfietsen op 4 juli aankondigt, Onafhankelijkheidsdag. ‘We houden van parades’, zegt architect Merrill. ‘Zo kan iedereen laten zien wie hij is. Boven aan de heuvel beginnen en dan gewoon uitrollen naar beneden.’

De parades zijn het werk van Stephanie Wilkinson, naast restauranteigenaar ook de directeur van Main Street Lexington, de ondernemersvereniging. ‘Ze is echt een voorbeeldige betrokken ondernemer’, zegt Merrill. ‘De stad heeft veel aan haar te danken.’

Wilkinson heeft ook een breiwinkel in de straat, een kleurig zaakje dat dinsdag wordt gerund door een collega en een vrijwilliger. Ze praten niet on the record – want alles valt verkeerd, deze dagen. ‘Vandaag was de eerste dag dat we open waren’, zegt de vrijwilligster. ‘De telefoon ging voortdurend. Wat ik te horen kreeg, was verschrikkelijk. We hadden kinderen in de zaak, die we lesgaven. Het geschreeuw was zo hard dat zij het ook hoorden. Ik heb het snoer er maar uit getrokken.’

Ook alle toeleveranciers van The Red Hen worden bedreigd. De telefoontjes en mailtjes komen van heinde en verre. Verderop in de straat gaan vijf agenten het lokale Griekse restaurant binnen. Bommelding. De sillyness is onvoorstelbaar, zegt een agent. Waarom dit restaurant? ‘Omdat het in Lexington is. Iedereen heeft het gedaan.’

Zo gaat het in de stammenstrijd. Guilty by association. Wij. Zij. Om de schade te beperken, treedt Wilkinson die dag af als directeur van Main Street Lexington.

Verzoeningspoging

Die middag komt ineens een jongen binnengelopen in de breiwinkel. Het is Justin Peery, de eigenaar van de boerderij en bed & breakfast waar Sarah Sanders en haar schoonfamilie het weekeinde hebben doorgebracht. Peery was degene die zijn gasten The Red Hen aanraadde: lekker, eerlijk eten, zoals hij het zelf ook maakt. ‘Het is een prima restaurant.’

Nu wil hij, als Republikein, graag in contact komen met Wilkinson. Via de normale telefoonnummers krijgt hij haar niet te pakken. Hij wil een gesprek met haar, aan tafel, tijdens een diner, in The Red Hen, als teken van verzoening. Tv-zender NBC wil alles filmen, zegt hij, primetime. Overigens vindt hij dat Wilkinson te ver is gegaan door het gezelschap van Sanders te achtervolgen naar een ander restaurant. ‘We kunnen aan Amerika laten zien hoe het moet. Een Republikein, een Democraat, samen aan tafel. In gesprek!’

Maar het restaurant blijft dicht, die avond. Er zitten geen Republikeinen en Democraten samen aan tafel. Een demonstrant stort een emmer kippenstront uit op de stoep. ‘Dit is wat Amerika is geworden’, zegt hij. ‘Schande!’ Daarnaast staan een paar rabiate zeloten te schreeuwen dat homo's door de duivel bezeten zijn. Dat gaat zelfs Chris Wayne te ver, een zelfbenoemde burgerwacht, een veteraan van de rellen in Charlottesville vorig jaar, die met een grote Trumpvlag in zijn hand misprijzend staat te kijken. ‘We staan hier omdat we voor tolerantie zijn. Die gekken hebben de verkeerde agenda.’ 

Toch een gemeenschappelijke vijand van Trump-fans en Trump-tegenstanders? 'Nee hoor', zegt Wayne. 'De strijd gaat door. Dit leidt alleen maar af.'