Hoe kunnen hoogopgeleiden bangmakerij en complotdenken verkiezen boven wetenschappelijk onderzoek?
Ziekte geneest angst voor vaccinaties. Het Rijksvaccinatieprogramma, ingesteld in 1957, was en is zo’n denderend succes, dat we de gruwelijke gevolgen van niet-vaccineren tegen infectieziektes nog zelden hoeven te zien. Die weelde heeft geleid tot een wijdverbreid geloof in kwalijke kletspraat op internet. Niet alleen door gepatenteerde gekkies, gelovigen en bijgelovigen. Onze bevolking raakte in die jaren niet alleen massaal ingeënt, maar ook steeds beter opgeleid. Onder die comfortabel grootgebrachte generatie, jonge ouders van nu, groeit het aantal vaccinatieweigeraars. Je kunt het nauwelijks geloven, maar het is zo.
Toen ik klein was gingen mijn ouders tot mijn chagrijn nooit met ons naar de Efteling, het betoverende nieuwe sprookjespark. Volgens mijn moeder kon je vooral daar, en in andere speeltuinen, ‘enge ziektes’ oplopen. In 1956, net na mijn geboorte, was er in Nederland een uitbraak van polio geweest. In onze buurt strompelden een paar kinderen rond met de gevolgen: een zielig slap, dun been, dat zat ingepakt in een metalen constructie. Zieke kinderen moesten wekenlang liggen in een ‘ijzeren long’, een woord dat me de stuipen op het lijf joeg. De schrik zat er goed in; niemand die het in zijn hoofd haalde de prikken te weigeren.
Sinds er wereldwijd wordt ingeënt tegen polio is het aantal gevallen met meer dan 99 procent gedaald. Ook andere gevaarlijke infectieziektes werden teruggedrongen. Alleen al in Nederland hebben vaccinatieprogramma’s sinds 1953 tussen de 6.000 en 12.000 doden aan ziektes als tetanus, difterie en hersenvliesontsteking voorkomen, en oneindig veel meer akelige behandelingen en gevallen van invaliditeit (bron: RIVM). Nu laat slechts 45,5 procent van de 13-jarige meisjes zich inenten tegen het HP-virus (in Amsterdam 35,1 procent; in het welvarende Zandvoort 28,4 procent). Volgens het RIVM vallen er mogelijk jaarlijks tachtig onnodige doden aan baarmoederhalskanker. Maar: googel op vaccinatie en je zit in no time op websites die verkondigen dat de bijwerkingen gevaarlijker zijn dan de ziekte en dat juist ingeënte mensen de ziekte verspreiden.
Een kind kan begrijpen dat vaccins, miljoenenvoudig verspreid door overheden, tot de best uitgeteste medicijnen behoren. De bijgehouden statistieken zijn glashelder en openbaar. Als vaccinatie tot de dood of tot verschrikkelijke bijwerkingen zou leiden, zou het heel gauw afgelopen zijn met de rijksprogramma’s. Die massa’s doden en slachtoffers met levenslange schade bestaan niet.
Hoe is het mogelijk dat kritische, hoogopgeleide mensen bangmakerij en onbewezen theorieën en complotdenken verkiezen boven betrouwbaar wetenschappelijk onderzoek? Is dat een van de kwalijke gevolgen van het ‘zoek het maar op internet’-onderwijs? Dat zou kunnen. Of brengen we jongeren, in een goedbedoelde poging ze kritisch te leren nadenken, wantrouwen van de verkeerde soort bij? Beslissingen neem je pas na je ‘breed georiënteerd’ te hebben op internet – prima. Maar dan moet je wel geleerd hebben betrouwbare van onzinnige of kwaadaardige bronnen te onderscheiden.
Het onderwerp ‘vaccinatie’ is bij uitstek geschikt voor zo’n lesje online zoeken. En voor een les economie. Hoe zinnig is de beschuldiging dat Big Pharma de schaterlachende, geldbeluste genius achter de vaccinatieprogramma’s is? Een rekensom kan leren dat de farmaceuten veel meer zouden verdienen aan de medicatie die nodig is als al die ziektes wél zouden uitbreken.
De voorlichting over HPV-vaccinatie mag ook best wat harder. Organiseer de ‘prikdagen’ op middelbare scholen. Vertel vooraf hoe gevaarlijk en makkelijk overdraagbaar het virus is en hoe veilig en levensreddend het vaccin. Laat een filmpje zien over hoe het is om aan uitgezaaide baarmoederhalskanker te sterven. Spreek kinderen of hun ouders die daarna nog steeds weigeren daarop aan. Soms moet verbeelding een handje worden geholpen.