Mogelijk wordt het een historische dag, de 19e juni 2018. Op die derde dinsdag van juni ondertekenden Frankrijk en Duitsland in het slot Meseberg een gezamenlijke verklaring over de toekomstige inrichting van de eurozone, een plan van aanpak voor de migratie en een gezamenlijk defensie- en veiligheidsbeleid. In deze column houd ik de plannen voor de toekomstige inrichting van de EMU (de Economische Monetaire Unie) tegen het licht.

Het ziet ernaar uit dat het de sluwe enarques eindelijk gelukt is om Duitsland definitief op de financiële knieën te krijgen en het land in een Europese transferunie te trekken, Nederland in hun kielzog meesleurend. Wie de gezamenlijke Meseberg Verklaring over de toekomstplannen met de eurozone leest kan weinig anders dan concluderen dat de verklaring een overwinning is voor de Franse president Emmanuel Macron. Er stond voor hem namelijk buitengewoon veel op het spel. Door de afgelopen week plots opgelaaide ruzie tussen Merkel’s CDU en Seehofer’s CSU over de toelating van migranten, dreigden zijn plannen voor een ingrijpende hervorming van de eurozone wederom te worden uitgesteld.

Macron wilde onder meer een eigen budget voor de eurozone, een aparte minister van financiën, de omvorming van het Europese noodfonds ESM als achtervang voor slecht presterende landen en banken tot een heus Europees Monetair Fonds (EMF), een Europese werkloosheidsverzekering, een Europees depositiogarantiestelsel en de mogelijkheid om directe belastingen te heffen. Dat laatste is uitermate controversieel en gaat ongetwijfeld voor veel onderlinge commotie zorgen. Kortom, een hele waslijst.

Trendbreuk

Merkel reageerde aanvankelijk betrekkelijk koeltjes op dit Franse wensenlijstje, maar wie nu goed kijkt naar wat er overeengekomen is kan moeilijk om de conclusie heen dat het gesloten akkoord een heuse trendbreuk is met het verleden.

Werd het plan afgelopen maart nog uitgesteld op de Europese top vanwege de uitgelopen Duitse regeringsformatie, nu dreigde genoemde Duitse asielruzie roet in het Franse eten te gooien. Maar zie, achter de schermen hebben de ambtenaren en diplomaten van beide landen tóch hun gezamenlijke verklaring weten op te stellen. Macron heeft handig gebruik gemaakt van de malaise binnen de grootste Duitse coalitiepartij: in ruil voor steun aan Merkel’s migratie-oplossing krijgt hij steun voor zijn transferunie plannen, zo schreef ook het Duitsland Instituut al.

Macron heeft handig gebruik gemaakt van de malaise binnen de grootste Duitse coalitiepartij

En het gáát ook ergens over. Namelijk over de toekomstige inrichting van de Economische en Monetaire Unie. En dan is het onvermijdelijk dat het ook gaat over deze vraag: wie gaat uiteindelijk de rekening betalen van deze hervormingsplannen voor de eurozone? Nu Frankrijk Duitsland zover heeft weten te krijgen dat het akkoord gaat met een apart eurozone-budget om ‘onverwachte economische schokken’ op te vangen, is het voor Nederland zaak goed op zijn tellen te passen.Immers, naast Duitsland zal ook Nederland als ‘overschotland’ moeten betalen voor het bijeenhouden van de muntunie. Of, zoals voormalig DNB-bestuurder professor Lex Hoogduin twitterde:

Doorpakken en de rug recht houden om te voorkomen dat Nederland een transferunie wordt ingezogen, bepleit de monetair econoom. Van Hoogduin mag verondersteld worden, dat hij als voormalig rechterhand van Wim Duisenberg, de eerste president van de Europese Centrale Bank, weet hoe de hazen in het Brusselse lopen. 

Bescheiden beginnen

Ook al is het voorgenomen eigen budget voor de eurozone nu nog relatief bescheiden, in mijn ogen is het toch zorgwekkend. Het is immers telkens hetzelfde liedje dat in Brussel gezongen wordt: bescheiden beginnen en dan stapje-voor-stapje verder gaan. De democratische controle daarop is zeer beperkt. Wat dat betreft is het voorstel om het permanente noodfonds ESM (Europees Stabiliteits Mechanisme) om te vormen tot backstop voor landen en banken met betalingsproblemen exemplarisch: in de oorspronkelijke versie van dat ESM-verdrag was financiering van individuele banken uitgesloten; nu wordt het fonds gebruikt als laatste vangnet voor in problemen verkerende banken. Zo zijn er meer voorbeelden: van de omzeiling van de no bail out-afspraken van het Verdrag van Maastricht tot de vele eurozone hervormingspacten. Ze bleken evenveel waard als het papier waarop ze gedrukt werden. Ik vrees dat het met nu voorgestelde eurozone budget niet veel anders zal gaan.

Natuurlijk, de gezamenlijke Verklaring bestaat voorlopig alleen nog maar uit ‘voorstellen’. Alle parlementen van de eurozonelanden moeten er nog mee akkoord gaan. Maar we moeten goed beseffen dat de Frans-Duitse voorstellen in feite de opmaat betekenen naar een permanente transferunie van de sterke eurolanden naar de zwakke. Met name Duitsland en Nederland zullen op een permanente basis moeten gaan betalen voor hun minder competitieve eurozone broeders.

In een compilatie van een VPRO documentaire, al uit 2013, legt de voormalige topeconoom van de Europese Commissie Bernard Connolly uit wat zo’n permanente transferunie Duitsland gaat kosten (met name tussen minuut 20 en 30): tien procent van zijn bbp. De netto contante waarde daarvan bedraagt zeven biljoen euro, ofwel zevenduizend miljard, wat Duitsland kwijt zal zijn zolang deze situatie voortduurt.

En Nederland is als rijk land mede de klos. Aangezien onze economie ongeveer een vijfde van de Duitse is, wordt het kostenplaatje voor Nederland ongeveer anderhalf biljoen euro zolang deze transferunie in stand gehouden wordt. Dat zou Den Haag moeten wakker schudden, dunkt me.

Scheitert der euro...

In zijn Berlijn-toespraak van 2 maart dit jaar, en ook in zijn toespraak voor het Europees Parlement van 13 juni in Straatsburg, gaf premier Mark Rutte nog aan niets te voelen voor een transferunie. Hij zei daar dat hij ‘van de EU houdt’, maar dat landen hun eigen financiële broek moesten ophouden en de gemaakte afspraken over hervormingen nakomen. Na ‘Straatsburg’ heeft de premier geen officiële reactie meer gegeven en houdt hij zijn kruit vooralsnog droog.

De Frans-Duitse verklaring zou ook Rutte grote zorgen moeten baren. Een transferunie van Noord naar Zuid- en Oost-Europa zal de eurozone volgens veel economen, onder wie de Duitse professor Hans-Werner Sinn, niet sterker maken, maar uiteindelijk ook de sterke landen verzwakken. Het is al twintig jaar een illusie gebleken dat de economieën van de eurozone naar elkaar toegroeien. Het tegendeel gebeurde. Onze eigen Raad van State concludeerde in haar rapport over de euro dat de landen van de eurozone óók in de toekomst economisch gezien niet naar elkaar zullen toegroeien. Deze inherente divergentie betekent dat de verschillen tussen de sterke en zwakke landen in de eurozone zullen blijven bestaan. Uiteindelijk maakt dat een permanente transferunie onvermijdelijk.

Vraagt u mij wat Duitsland in vredesnaam bezielt om zijn welvaart zo in de waagschaal te stellen, dan moet ik het antwoord eigenlijk schuldig blijven. Is het schuldgevoel over de verschrikkelijke wandaden die het land tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft begaan? Dat acht ik zeer goed mogelijk. Het is bekend dat Merkel veel waarde hecht aan een goede relatie met Frankrijk, dat zij een voorstander is van een sterke Frans-Duitse as. We weten ook dat Merkel veel waarde hecht aan de euro: ’Scheitert der Euro, dann scheitert Europa’, is een bekende uitspraak van haar.

Maar rechtvaardigt dat de kolossale prijs die het land zal moeten betalen om de boel bij elkaar te houden? Merkel vindt klaarblijkelijk van wel, of ze onderschat die prijs. Zoals de eerder genoemde Hans-Werner Sinn tegenover Elsevier verklaarde: ‘In 2010, toen de crisis begon, hadden we een onervaren bondskanselier, die weinig van economie weet. Ze was niet in staat om de juiste besluiten te nemen.’

Laten we hopen dat Merkel weet wat ze doet. Sinn zei in hetzelfde Elsevier-interview dat Europa ‘een doodlopende weg’ was ingeslagen. Ik heb hem niet eerder zó uitgesproken negatief tegen het gevoerde beleid van Merkel horen ageren.

De risico's dat Nederland opgaat in een transferunie zijn groot. Bovendien heeft de Nederlandse bevolking zich daar niet democratisch over kunnen uitspreken. Mijn advies aan de Nederlandse regering zou derhalve zijn: teken niet blind voor deze permanente transferunie en gebruik het vetorecht tegen deelname aan het EMF en het eurozonebudget.