Direct naar artikelinhoud
reportageItaliaans-Franse grens

Ventimiglia, het gezicht van het failliete Europese migratiebeleid

In Ventimiglia, een Italiaans stadje aan de Franse grens, wordt goed duidelijk waar de Italiaanse frustratie met het Europese migratiebeleid vandaan komt. Honderden Afrikaanse migranten hangen er rond in de hoop dat ze Frankrijk in kunnen komen. 

Hulporganisatie Caritas deelt voedsel uit aan migranten die onder een brug in het stadje slapen.Beeld Nicola Zolin

Voor het eerst in drie jaar gaat Nina de andere kant op. In plaats van de trein naar Frankrijk, zoals vrijwel alle andere migranten in Ventimiglia, pakt de 38-jarige uit Ivoorkust de boemel terug naar Milaan. Toen ze gisteren voor de zoveelste keer probeerde de grens over te steken en het voor de zoveelste keer mislukte, brak er iets in haar.

Toen een vriendin van Nina haar drie jaar geleden vertelde over het vele beschikbare werk in Algerije, besloot ze dat het een ideale manier was haar achtergebleven dochter van 13 een beter leven te gunnen. Voor ze betaald werk vond, werd ze echter ontvoerd door Algerijnse mensensmokkelaars die haar verkochten aan een bordeel in Tripoli.

‘Negen maanden lang ben ik daar misbruikt’, zegt ze. ‘Tot de eigenaar opeens zei dat hij genoeg van mij had en nieuwe vrouwen wilde. Toen ben ik op de boot naar Italië gezet.’

‘Ook al weet ik dat Italië mij niet wil, ik wil ook niet meer.’Beeld Nicola Zolin

Omdat ze alleen Frans spreekt, besloot Nina geen asiel in Italië aan te vragen, maar door te trekken naar Frankrijk om daar dan maar geld te verdienen voor haar dochter. Maar toen ze er gisteren in de trein naar Menton achter kwam dat de grens naar Frankrijk praktisch ondoordringbaar is, gaf ze het op. Haar onbedoelde reis naar Europa eindigt daarom in Ventimiglia, zegt ze. ‘Ik ga morgen in de grote stad asiel aanvragen. Want ook al weet ik dat Italië mij niet wil, ik wil ook niet meer.’

Ventimiglia, de plek die Nina deed omkeren, was altijd een keurig aangeharkt kustplaatsje vol roze bougainvilles vlakbij Franse luxeoorden als Monaco en Nice. Dat is het nog steeds, maar Ventimiglia is de afgelopen jaren ook de plek geworden waar het migratieconflict tussen Italië en de rest van Europa het best zichtbaar is.

Gesloten grensovergang

Toen Frankrijk op het hoogtepunt van de migratiecrisis in 2015 besloot de grensovergang definitief af te sluiten, net als Zwitserland en Oostenrijk deden bij de grensplaatsen Como en Brennero, is Ventimiglia veranderd van overstapplaats in eindstation. Tot die tijd stapten migranten hier over van een Italiaanse regionale trein naar een Franse, maar sindsdien bivakkeren er dagelijks honderden (hoofdzakelijk) Afrikanen op het stationsplein en onder het viaduct tussen het plaatselijke kerkhof en de Lidl.

Het gaat om enorme aantallen. In 2015 sliepen er volgens Oxfam in wisselende formaties 27 duizend migranten in de stad, 33 duizend in 2016 en vorig jaar 23 duizend. Tot mei dit jaar stuurde de Franse overheid bovendien al ruim tienduizend migranten terug bij de nabijgelegen grensposten. Ze blijven maximaal een maand in Ventimiglia en doen allemaal meerdere pogingen zichzelf richting Frankrijk te smokkelen.

Vluchtelingen uit Sudan hangen rond op het strand van Ventimiglia, voordat ze zich over de Franse grens wagen.Beeld Nicola Zolin

Dat is moeilijk, want zeker na de terreuraanslagen in Nice is de grensovergang bij Ventimiglia een van de moeilijkst doordringbare plekken van Fort Europa geworden. Het enige voordeel dat de migranten hebben zijn hun aantallen – juist omdat er dagelijks zoveel over de grens trekken, glipt er zo nu en dan iemand doorheen.

Ze doen dat via grofweg drie routes. Route één is de autoweg; een impopulaire route, omdat smokkelaars vaak idiote bedragen vragen voor een plek in de achterbak. Route twee is het beruchte wandelpad richting Breil-sur-Roya – een lange en zeer zware tocht die inmiddels bekendstaat als de Passo della Morte (Pas des Doods) vanwege de zestien dodelijke slachtoffers die er vielen.

De makkelijkste route, is nummer drie: het boemeltreintje dat ieder half uur richting Frankrijk tuft en waaruit dagelijks twintig tot dertig migranten worden gevist. Een van hen is Omar (20) uit Gambia, die vanochtend om iets voor negen voor de vierde keer instapte. ‘We zijn weer gepakt’, zegt hij halverwege zijn wandeltocht terug naar Ventimiglia. ‘Het is vooral belangrijk dat je een kaartje hebt, want zonder sluiten ze je op. Nu is het enige nadeel dat je terug moet lopen.’

De Franse politie laat migranten de 7 kilometer terug naar Ventimiglia consequent lopen om ze te ontmoedigen, zegt Chiara Romagno van Oxfam Novib. Romagno werkte de afgelopen maanden mee aan een rapport over de soms erbarmelijke situatie bij de Franse grensposten. ‘Wij hebben ooggetuigenverslagen dat schoenzolen bij de grens uit schoenen werden gesneden om de tocht terug nog moeilijker voor ze te maken. Soms van kinderen van pas 12 jaar oud.’

Dat is op meerdere fronten in strijd met Europese regels, zegt Romagno. Onder meer omdat het volgens Dublin-regels verboden is minderjarigen terug te sturen bij de grens. Sinds een rechtbank in Nice eerder dit jaar oordeelde dat de gendarmerie in zeker negentien gevallen inderdaad minderjarigen had teruggestuurd naar Italië, sjoemelde de grenspolitie volgens Oxfam al meermaals met geboortedata. Ze veranderen een geboortedatum van 1 oktober 2001 bijvoorbeeld in 1 januari 2000, zodat ze minderjarigen alsnog toegang tot Frankrijk kunnen weigeren.

Migranten hangen voor het treinstation van Ventimiglia.Beeld Nicola Zolin

Dankzij dat kat-en-muisspel – Italië dat wil dat migranten uit het land vertrekken en Frankrijk dat ze juist tegenhoudt bij de grens en ze te voet terugstuurt – is Ventimiglia een symbool geworden voor het failliet van de Europese migratiepolitiek. 

‘Je ziet die spanningen ook terug in ons werk hier’, zegt Romagno van Oxfam. Zo is er in Ventimiglia slechts één officieel kamp, het Roja Camp, waar maximaal 440 migranten kunnen slapen, wat veel te weinig is. Verder worden provisorische noodkampen structureel ontruimd, zijn er nauwelijks dokters, advocaten en psychologen beschikbaar, noch aparte plekken voor vrouwen en kinderen.

‘Er is een heel duidelijk politiek belang om van Ventimiglia een van de slechtste opvangplekken van Italië te maken’, zegt Romagno. ‘Dit, wat je hier ziet, is een boodschap aan Frankrijk. Hiermee zegt Italië: hier kunnen ze niet blijven, nemen jullie ze maar.’\