‘Ik stem nooit meer op Erdogan, ik verscheur nog liever mijn stembiljet’

Het is stil op de centrale markt van Yalova, een stad aan de Zee van Marmara. Marktkoopvrouw Ayse (48) hangt verveeld voor haar kraam met herenkleding. Het is de laatste dag van de ramadan, traditioneel een dag dat Turken nieuwe kleren kopen voor het Suikerfeest. „Ik had verwacht dat het drukker zou zijn, maar niemand koopt iets”, zegt Ayse, een gedrongen vrouw met een witte hoofddoek. „Ik begrijp het wel. Mensen hebben geen geld voor dit soort dingen, ze kunnen amper hun hoofd boven water houden.”

Ayse, die niet met haar achternaam in de krant wil uit angst voor represailles voor het praten met de pers, houdt de regering verantwoordelijk voor de huidige crisis. „Erdogan schept altijd op over de grote bouwprojecten die hij heeft geïnitieerd. Maar dat is gewoon zijn werk. Hij doet alsof hij die projecten uit eigen zak betaalt. Maar het is ons geld. We hebben geen nieuwe vliegvelden nodig, maar banen. Ik ga nooit meer op Erdogan stemmen. Ik verscheur nog liever mijn stembiljet.”

De economie is het belangrijkste onderwerp bij de parlements- en presidentsverkiezingen van 24 juni. De dramatische daling van de lira, die dit jaar 20 procent aan waarde heeft verloren ten opzichte van de dollar, en de hardnekkig inflatie, die al acht maanden boven de 10 procent uitkomt, hebben vrijwel iedereen geraakt. De meeste Turken hebben hun koopkracht zien kelderen.

Ayse is de enige kostwinner in het gezin sinds haar man arbeidsongeschikt is geraakt. „Ik verdien slechts een paar euro op ieder kledingstuk dat ik verkoop. Ik heb grote moeite om rond te komen met drie studerende kinderen. Elke keer als ik in Istanbul ben om inkopen te doen, zijn er weer een paar leveranciers failliet. Ik vrees hetzelfde lot.”

Alle middelen ingezet

De crisis kan president Recep Tayyip Erdogan zondag flink wat stemmen kosten. Het electorale succes van zijn AKP is grotendeels gebaseerd op de economie, die sinds 2002 vrijwel onophoudelijk is gegroeid en inmiddels is verdubbeld in omvang. De welvaart van veel conservatieve Turken is in deze periode fors toegenomen. Maar daar lijkt nu een einde aan te komen.

Erdogan heeft de problemen over zichzelf afgeroepen. Na de coup heeft hij alle mogelijke middelen ingezet om een crisis af te wenden. Het gevolg is dat de economie ernstige tekenen van oververhitting vertoont. Economen zeggen dat de huidige groei (7,4 procent in 2017) niet is vol te houden en waarschuwen voor een harde landing. Uit angst dat dit zijn herverkiezing in gevaar brengt, besloot Erdogan de verkiezingen anderhalf jaar te vervroegen.

De financiële markten reageerden aanvankelijk positief op het nieuws. Daar kwam verandering in toen Erdogan tijdens een bezoek aan Londen buitenlandse investeerders op de kast joeg. Hij herhaalde zijn onorthodoxe standpunt dat hoge rente inflatie veroorzaakt, en zei dat hij na de verkiezingen zijn greep op de centrale bank zou vergroten. Dit leidde tot een valutacrisis die de centrale bank met twee forse renteverhogingen ternauwernood wist af te wenden.

De vraag is of kiezers Erdogan hiervoor zullen afstraffen. Yalova is een goede plek om de stemming te peiling. Het is een kleine stad met 150.000 inwoners, die met name hun brood verdienen met textiel, landbouw en toerisme. Bij de laatste verkiezingen stemde ongeveer de helft op Erdogans AKP en de andere helft op de sociaal-democratische CHP, die met Muharrem Ince een sterke presidentskandidaat heeft.

Lees hier een profiel van Muharrem Ince, die het tegen Erdogan opneemt: ‘Door de Turkse crisis is er geen ‘wij’ en ‘zij’ meer’

Op de markt in Yalova willen veel mensen echter niet met de pers praten. Ze zijn voorzichtig. Op de vraag of een marktkoopvrouw enkele vragen wil beantwoorden, antwoordt ze: „Vraag me niets, ik zal niets vertellen. Maar je begrijpt me wel. Succes.”

De eigenaresse van een kraam met islamitische dameskleding is alleen anoniem bereid te praten. Vanwege de crisis overwoog ze dit keer niet op de AKP te stemmen, maar op de nationalistische IYI-partij. Daar kwam de oude vrouw met hoofddoek die op een wandelstok leunt, van terug toen de IYI-partij een alliantie vormde met het CHP. Als vrouw uit Anatolië wantrouwt ze links.

Afbrokkelende steun

Het is duidelijk dat de ooit zo solide steun voor Erdogan langzaam begint af te brokkelen. Om de schade te beperken, deelt de regering voor miljarden euro’s aan douceurtjes uit. Zo krijgen 12 miljoen gepensioneerden twee keer een cheque van 1.000 lira (200 euro), vlak voor de verkiezingen. Ook kondigde de regering aan de btw op brandstof te verlagen om prijsstijgingen te voorkomen.

Maar die cadeautjes zijn niet bij iedereen in goede aarde gevallen. „Ze kopen mensen om in een poging de verkiezingen te winnen”, zegt een slager in Yalova die anoniem wil blijven. Aanvankelijk wil hij helemaal niet praten, maar zijn woede wint het van zijn achterdocht. „Het is schaamteloos en schandelijk.”

Vlees is door de daling van de Turkse lira voor velen onbetaalbaar geworden

De slager ziet dagelijks de gevolgen van de crisis. Door de daling van de lira is vlees (dat voor een groot deel wordt geïmporteerd) voor veel mensen onbetaalbaar geworden. „Elke dag staan er vrouwen voor mijn winkel met munten in hun hand”, zegt hij. „Uit schaamte wachten ze tot de andere klanten zijn vertrokken. Ze kopen voor vijf lira gehakt, een piepklein beetje, zodat ze toch vlees door hun eten kunnen doen.”

Maar op de markt blijkt dat lang niet iedereen de president de schuld geeft van de crisis. Volgens marktkoopman Ertan Kan (56) was de regering gepensioneerden ook tegemoet gekomen als er geen verkiezingen waren geweest. Hij wijt de koersval van de lira aan de „rentelobby”: een schimmige groep westerse investeerders en joodse bankiers die erop uit zouden zijn om de herverkiezing van Erdogan te voorkomen.

Het is een complottheorie met antisemitische ondertoon die Erdogan zelf de wereld in heeft geholpen en die voortdurend wordt herhaald in de regeringsgezinde media. Kan: „Het is één groot spel. Het Westen wil voorkomen dat Turkije sterk en machtig wordt. Maar dat zal ze niet lukken. Ik heb in het verleden op Erdogan gestemd en dat ga ik weer doen.”