Is Nederland verantwoordelijk voor de migranten op reddingsschepen die onder Nederlandse vlag varen?

‘Migranten die zich bevinden op een schip onder Nederlandse vlag vallen in principe onder Nederlandse verantwoordelijkheid, en daarmee onder het Nederlands recht en de internationale verdragen voor bescherming van mensenrechten’, zegt Kristof Gombeer, promovendus zee- en mensenrechten aan de Universiteit Leiden en Vrije Universiteit Brussel. ‘Dit zou voor schepen van de Nederlandse marine het geval kunnen zijn, maar de vraag is of de Nederlandse verantwoordelijkheid ook geldt voor private schepen, zoals van een hulporganisatie’, legt Gombeer uit. ‘We weten het niet, er is geen duidelijke jurisprudentie op dit gebied.’

Nederland werd dit weekend opgeschrikt door een verzoek van de Italiaanse regering twee schepen terug te roepen die onder Nederlandse vlag varen in de search and rescue-zone voor de Libische kust. Het gaat om schepen van de Duitse hulporganisaties Mission Lifeline en Sea-Eye. Volgens het ministerie van Justitie en Veiligheid zijn de Duitse schepen echter niet in het Nederlandse kadaster geregistreerd. ‘Wij dragen dus geen vlaggenstaatverantwoordelijkheid en kunnen de schepen niet op hun gedrag aanspreken’, aldus een woordvoerder.

Statement maken

Matteo Salvini, leider van de Italiaanse rechts-populistische partij Lega en minister van Binnenlandse Zaken, heeft vorige weekend een statement in Europa willen maken door het reddingsschip de Aquarius met 629 migranten aan boord te weigeren. Dat schip moest uiteindelijk uitwijken naar het Spaanse Valencia, waar de migranten pas zondag van boord konden. Italië wil niet langer het ‘vluchtelingenkamp’ van Europa zijn en eist dat andere lidstaten medeverantwoordelijkheid nemen.

Op Facebook schreef Salvini dat de Mission Lifeline en Sea-Eye ‘heel goed weten dat Italië niet langer meewerkt aan illegale migratie en dat ze dus maar elders een haven moeten zoeken’. Op Twitter schreef Minister Danilo Toninelli van Transport dat Nederland de schepen maar moest terugroepen. Het ministerie van Buitenlandse Zaken bevestigt dat het verzoek ook ‘via diplomatieke kanalen’ in Nederland terecht is gekomen en heeft Italië zondagmiddag op de hoogte gesteld van het Nederlandse standpunt. Het onderwerp zal ook ter sprake komen op een al eerder geplande ontmoeting tussen staatssecretaris Harbers van Justitie en zijn Italiaanse ambtsgenoot dinsdag in Rome.

Grenzen zoeken

Volgens de jurist Gombeer is het duidelijk dat Italië doorgaat met het zoeken van de grenzen van het maritieme recht om Europa te dwingen verantwoordelijkheid te delen. ‘Rome coördineert weliswaar de reddingsoperaties op zee, maar dat betekent niet dat Italië de migranten ook moet aanvaarden. Uiteindelijk zal het Europees Hof voor de Rechten van de Mens hier iets over moeten zeggen. We begeven ons op onbekend terrein.’

Gombeer sluit niet uit dat sommige hulporganisaties het verbod van Italië om aan te meren zullen negeren om jurisprudentie af te dwingen. ‘Maar het wordt heel spannend. Jarenlang hebben Italië en hulporganisaties kunnen samenwerken op basis van compromissen om zoveel mogelijk levens te redden. Een balans die Salvini nu helemaal overboord gooit.’

De Aquarius zegt gewoon door te gaan met de reddingsoperaties op zee. Ook de Mission Lifeline is niet van plan te stoppen. Lifeline brengt niet zelf migranten naar Italië, maar hevelt ze over naar grotere schepen. Het dreigement van Salvini raakt hen dan ook niet direct, zegt oprichter Axel Steier. ‘Het is een puur populistische zet om Nederland hierin te betrekken. Wij houden ons netjes aan het internationale maritieme recht dat iedereen verplicht om mensen in levensgevaar te redden. De Italiaanse kustwacht die deze wateren coördineert, kan zich hier ook niet aan onttrekken.’