Wie is Matteo Salvini, de radicaal-rechtse "man van het volk", alias "de echte premier van Italië"?

De Lega, de partij van Salvini, haalde 17 procent van de stemmen bij de parlementsverkiezingen van 4 maart in Italië. Zowat de helft van coalitiepartner Vijfsterrenbeweging. Maar toch haalde Salvini uiteindelijk zes ministerposten binnen, tegenover acht voor de Vijfsterrenbeweging. Het belangrijke ministerie van Binnenlandse Zaken, waarmee hij niet alleen bevoegd werd voor migratie, maar ook voor de politie en de inlichtingendiensten, bewaarde hij voor zichzelf. Zowel Salvini als Luigi Di Maio van de Vijfsterrenbeweging werden vicepremier, naast een premier die geen enkele politieke ervaring heeft. In Italië wordt premier Conte nu al “Conte non conta un cazzo” genoemd (Conte doet er geen zak toe).

Dat Salvini bovendien een pak zwaarder weegt in deze regering dan Di Maio bleek al tijdens de regeringsvorming. Salvini torpedeerde die door vast te houden aan de naam van Paolo Savona, een als eurosceptisch beschouwde professor, op de post van Financiën.

 Salvini zag meteen de eigen peilingen stijgen, en stuurde aan op nieuwe verkiezingen. Tot hij bij zijn achterban het tij voelde keren en van zijn eigen kiezers het verwijt kreeg dat hij politieke spelletjes speelde. De kiezers van de Vijfsterrenbeweging begonnen intussen steeds scherper te voelen dat hun leider Di Maio zich had laten rollen door Salvini – iets wat Di Maio trouwens min of meer zelf erkende op een meeting in Napels, zijn thuisregio.

Di Maio is een weliswaar welbespraakte en charmante man, maar hij is amper 31. Hij heeft ook nooit een echte job gehad. Plots is hij met zijn uiterst beperkte werk- én politieke ervaring aanbeland op het ministerie van – o ironie - Werk. Daartegenover is Salvini een politiek beest, een ervaren rot die bijna opgegroeid is in de politiek en doortrokken is van politieke handigheid en sluwheid, al is ook hij nooit eerder minister geweest.

Matteo Salvini werd in 1973 geboren in Milaan als zoon van een bedrijfsleider en een huisvrouw. Hij ging naar een elitaire middelbare school en studeerde daarna politieke wetenschappen en geschiedenis, al maakte hij die studie nooit af. Toen hij 17 was werd hij lid van de pas gevormde partij Lega Nord. Drie jaar later werd hij verkozen tot gemeenteraadslid in Milaan. Salvini heeft – ondanks de rechtse oriëntering van de Lega Nord – ook een linkse component. Als jongeman was hij vaak te vinden in een links cultureel centrum, en een tijdlang stond hij aan het hoofd van de Padaanse communisten, een soort linkervleugel binnen de separatistische beweging die de Lega Nord was. 

Nu nog zegt hij dat hij zich absoluut geen man van rechts voelt: “Ik werk samen met de vakbond in Lombardije rond bedrijven in crisis, ik ben waarschijnlijk linkser dan [de sociaaldemocratische oud-premier] Matteo Renzi.”

Met die Renzi heeft Matteo Salvini trouwens wel meer gemeen dan zijn voornaam. Beiden hebben de gave van het woord en hebben een heel directe en overrompelende stijl. Ze slagen erin hun publiek rechtstreeks aan te spreken. Beiden veranderden hun partij van binnenuit, de een al met meer succes dan de ander. Op YouTube circuleren trouwens filmpjes waaruit een andere opvallende gelijkenis blijkt: beiden waren als jongeman al tuk op roem en namen deel aan populaire tv-spelletjes als het Rad van Fortuin (Renzi) en Il Pranzo è Servito (Het middageten is opgediend): 

Matteo Salvini werd in 2013 voorzitter van de Lega Nord. Die partij was een separatistische en vaak ranzige xenofobe partij die alleen opkwam in het noorden van Italië, dat ze wilde afscheiden van het zuiden. Het zuiden werd door de Lega Nord beschouwd als een regio van profiteurs die parasiteerden op het rijke noorden. De partij werd sociaal acceptabel gemaakt dankzij oud-premier Berlusconi, die ze drie keer in zijn regering had opgenomen. Maar in 2013 lag de partij op apegapen, na een reeks corruptieschandalen rond de voormalige voorzitter Umberto Bossi en zijn familie – een zware smet op een partij die altijd gefulmineerd had tegen de corruptie van de politiek in Rome (“Roma Ladrona”, Rome de grote dievegge, was een veelgehoorde kreet).

Salvini gooide het roer om. In 2014 richtte hij de zusterpartij Noi Con Salvini op (Wij met Salvini), waarmee hij specifiek campagne ging voeren in het centrum en het zuiden van het land. Het separatisme van de Lega Nord duwde hij – tot afschuw van de traditionele achterban in het noorden – naar de achtergrond, en hij schrapte de Nord uit de naam. Op de voorgrond kwam het migratie- en veiligheidsthema. Het legde hem geen windeieren. De Lega stijgt nog altijd in de peilingen, van 17 procent bij de verkiezingen in maart tot 22 à 27 procent nu.

Salvini kan daarbij ook rekenen op zijn heel eigen flair en stijl. Hij presenteert zich graag als een “man van het volk”, en weet als geen ander de sociale media te gebruiken. Vaak spreekt hij zijn boodschappen via zijn onafscheidelijke iPad rechtstreeks in op Facebook, waarbij de traditionele media haast niet anders kunnen dan de filmpjes ongefilterd uitzenden. Zo liet hij gisteren nog via Facebook weten dat hij opnieuw twee schepen van ngo's de toegang tot Italiaanse havens wil ontzeggen, vergezeld van deze uitleg: "Dat deze heren maar weten dat Italië niet langer medeplichtig wenst te zijn aan illegale immigratie, en dat ze dus maar moeten zoeken naar andere havens om naartoe te varen." 

(lees verder onder de Facebookpost)

Salvini is daarnaast ook een fervente Twitteraar, heeft op dat platform honderdduizenden volgers. Op Facebook zijn dat er 2,5 miljoen. Hij vraagt ook altijd meteen reactie van zijn volgers. Zo houdt hij de vinger aan de pols. Zijn boodschappen zijn direct, helder en ongezouten, maar vaak ook simplistisch en racistisch. 

Tijdens de lange verkiezingscampagne verbleef hij een nacht in Mineo, een groot opvangkamp voor asielzoekers in Sicilië (een kamp waar de pers overigens maar moeilijk binnenraakt). Zijn conclusie was dat er maar 14 Syriërs zaten, en dat het daar voor de rest “een gigantische supermarkt vol menselijk vlees was”, waarmee hij bedoelde dat de mensen die daar zaten eigenlijk parasiteerden op het Italiaanse opvangsysteem.

Salvini brengt zijn boodschap ook vaak via zijn kleding: sweatshirts of T-shirts. Bijna nooit draagt hij een pak en das, want hij is “een man van het volk”, met expliciete boodschappen. Zo verscheen hij op verschillende meetings met een officieel politieshirt (om de politie te steunen), droeg hij tijdens een voetbalmatch van zijn favoriete ploeg AC Milan een shirt van Pivert, het geliefkoosde merk van de neofascisten van Casapound, een dubieuze beweging waarmee Salvini goeie contacten onderhoudt. Als reactie op het verwijt dat hij te populistisch is verscheen hij in een T-shirt met “Sono un populista” op (“Ik ben een populist”). 

(lees verder onder de tweets)

En vaak is de boodschap ronduit provocerend. In 2015 kwam de Italiaanse president Mattarella in het Europese parlement in Straatsburg spreken. In volle euro- en vluchtelingencrisis zei Matarella dat niet de grenzen sluiten, maar juist meer Europese eenheid de oplossing was. Salvini verscheen die dag in het Europees Parlement in een T-shirt met de beeltenis van de Russische president Poetin. “Ik wissel met plezier twee Mattarella’s in voor een halve Poetin”, liet hij daarbij optekenen.

Met zijn anti-immigratieboodschap (“nee tegen de invasie”) en euro-sceptische houding, heeft Salvini in Europa aansluiting gevonden bij andere radicaal-rechtse partijen als het Franse Front National, de PVV van Geert Wilders in Nederland, en Vlaams Belang bij ons. Maar ook tegen eurosceptische leiders als de Hongaarse premier Orbán schurkt hij aan, al hebben de twee soms tegenstrijdige belangen op migratiegebied. En de contacten met Rusland zijn opperbest, al is nog niet bewezen dat de Lega net als het Front National in Frankrijk geld heeft gekregen van de Russen. 

Tot slot dook tijdens het verkiezingsweekend in Rome ook Steve Bannon op, de in ongenade gevallen campagneleider van de Amerikaanse president Trump, die in Europa hetzelfde probeert als hij in de Verenigde Staten wilde: een “alternatief rechts” blok op de been helpen tegen de gevestigde orde. Vier dagen na de verkiezingen hadden Bannon en Salvini een ontmoeting in Milaan, en Bannon beweert dat hij mee heeft geholpen om de Italiaanse regering in de steigers te krijgen.

Hoe dan ook is de Lega van Matteo Salvini duidelijk geen fenomeen dat wel snel weer uit zal doven. Vier jaar vóór de verkiezingen verwoordde de Italiaanse versie van nieuwswebsite Huffington Post het zo:  “De indruk bestaat dat deze nieuwe populistische massapartij erop uit is om de Vijfsterrenbeweging op te peuzelen, en daarbij ook een flink deel mee te nemen van de aanhang van de vroegere premier Berlusconi, én van de sociaaldemocraten van oud-premier Renzi.” Het waren en zijn nog altijd profetische woorden.