Hoe werkt zo'n Australische pushback op zee?

Theo Francken vindt dat het asielbeleid van de EU het Australische voorbeeld van ‘pushbacks’ op zee, gevolgd door opvang buiten de grenzen van Europa, moet volgen. Francken ziet in dat ‘pushback’ beleid de perfecte manier om vluchtelingen en migranten de toegang tot Europa vanuit Noord-Afrika te ontzeggen. De  Europese Commissie heeft het voorstel meteen verworpen en anderen hebben al verduidelijkt dat ‘pushbacks’ in strijd zijn met de Europese mensenrechten.

Maar wat is nu de realiteit van het ‘Australische model’? Als Belg die in Australië woont en werkt, vind ik het broodnodig om het Australische ‘pushback’ beleid – en de nefaste gevolgen ervan – correct te schetsen. Want de realiteit ervan verduidelijkt waarom het Australisch model in strijd is met het internationaal recht.

Eén voorafgaande kanttekening verdient bijzondere aandacht: de veronderstelling dat Australië minder vluchtelingen en migranten opvangt dan België klopt niet. Het Australische asielbeleid is uitermate streng ten opzicht van één categorie van vluchtelingen: zogenaamde ‘bootvluchtelingen’.

De duizenden asielzoekers die Australië jaarlijks per vliegtuig bereiken komen echter in een ontvankelijker systeem terecht. In combinatie met deelname in ‘resettlement’ programma’s, waarbij erkende vluchtelingen overgebracht worden naar een land dat bereid is hen permanent op te vangen, ontving Australië in 2016 ongeveer 17,500 erkende vluchtelingen.

Daarnaast is Australië natuurlijk historisch een land van migratie. Ook vandaag nog kent het land jaarlijks zo’n 200,000 permanente verblijfsvergunningen toe aan (economische) migranten. Deze Australische cijfers inzake het ontvangen van vluchtelingen en migranten zijn, in verhouding tot de totale bevolking, vergelijkbaar met de data voor België.

Maar laat ons het strenge ‘pushback’ beleid tegenover bootvluchtelingen even nader onder de loep nemen. Australië heeft sinds 2001 samenverwerkingsovereenkomsten gesloten met een aantal staten in de Stille Oceaan voor ‘offshore processing’ (behandeling van asielaanvragen buiten de landsgrenzen) van bootvluchtelingen.

Wat aanvankelijk een tijdelijke oplossing zou zijn, is inmiddels een hoeksteen van het Australische asielbeleid geworden. De expliciete doelstelling is om vluchtelingen en migranten te ontmoedigen om Australië per boot te bereiken. Dit is wat Francken voor ogen heeft voor Europa. Maar hoe werkt het beleid in de praktijk?

De zogenaamde ‘pushbacks’ zijn letterlijk te nemen. Boten met vluchtelingen op zee worden onderschept door de Australische kustwacht. Als de boten niet letterlijk worden teruggeduwd richting Indonesië, worden alle vrouwen, mannen en kinderen aan boord (de Australische overheid noemt hen ‘boat people’) gedropt op de microstaat Nauru.

Nauru is een eilandje in de Stille Oceaan op zo’n 3.000 km van Australië. Dat is ongeveer dezelfde afstand als tussen België en Libië. Tot eind vorig jaar werden vluchtelingen ook gedropt op Manus, een eilandje dat deel uitmaakt van Papua Nieuw Guinea.

Maar inmiddels is het detentiecentrum in Manus gesloten, nadat het hooggerechtshof van Papua Nieuw Guinea oordeelde dat de omstandigheden in het kamp de mensenrechten schenden.

Het vluchtelingencentrum in Nauru blijft wel open en wordt uitgebaat door een privaat bedrijf. Zoals gedocumenteerd door de Verenigde Naties en mensenrechtenorganisaties, zijn vluchtelingen op Nauru (en voorheen ook op Manus) frequent slachtoffer van ernstig fysiek geweld. Ook kinderen ontsnappen niet aan misbruik in de kampen op Nauru. Vele volwassenen durven hun kinderen niet alleen te laten, uit vrees dat ze het slachtoffer zullen worden van fysiek geweld en verkrachting. De levensomstandigheden in de kampen zijn daarenboven erbarmelijk. Families leven bijvoorbeeld jarenlang in tenten doordrenkt met onuitroeibare en bijzonder schadelijke schimmel.

Australië houdt al deze ‘bootvluchtelingen’, zonder uitzondering, tegen elke kost buiten. Het gaat bovendien niet om ‘economische migranten’. Ongeveer 90% van alle personen op Nauru worden wel degelijk erkend als vluchteling.

En hier wordt het Australische verhaal bijzonder schrijnend: zelfs erkende vluchtelingen op Nauru krijgen nooit toegang tot het Australisch grondgebied, omdat dit ‘meer bootvluchtelingen zou aanmoedigen’ (volgens de Australische overheid).

Laat me dit voor de duidelijkheid herhalen: zelfs de enkele duizenden vluchtelingen die erkend zijn  door Australië zelf, wil de overheid niet toelaten tot het grondgebied. Bijgevolg moeten erkende vluchtelingen, ook kinderen, dikwijls maandenlang wachten – en hopen – op een alternatieve oplossing.

Australië heeft onlangs zelfs een aanbod van Nieuw-Zeeland verworpen om een deel van de erkende vluchtelingen over te nemen, omdat dit indirect bootvluchtelingen zou aanmoedigen.

Ironisch genoeg zijn het de Verenigde Staten van Donald Trump, niet meteen een warme voorstander van migratie, die de afgelopen maanden enkele honderden erkende vluchtelingen hebben overgevlogen van Nauru en Manus naar de VS.

De naar schatting 1,700 overgebleven ongelukkigen (de VS willen bijvoorbeeld geen vluchtelingen uit Iran en Somalië opnemen) zitten voor onbepaalde tijd vast op de eilanden, zonder enig vooruitzicht om ergens anders naartoe te kunnen.

Het onvermijdelijke gevolg is wanhoop, met zelfverwonding en zelfmoordpogingen – ook bij kinderen – als tragische uitingen.

De tegenhanger van Francken in de Australische federale regering, Peter Dutton, blijft ondertussen onwrikbaar: Australië zal nooit bootvluchtelingen toelaten. Dutton toont zich daarentegen wel voorstander van ‘speciale’ behandeling van asielaanvragen van blanke Zuid-Afrikanen, omdat zij vervolgd zouden worden door zwarte Zuid-Afrikanen.

Zelfs binnen de bootvluchteling-onvriendelijke Australische regering hebben andere leden afstand genomen van Duttons voorstel tot voorkeursbehandeling voor blanken. Het hele zaakje stinkt immers een beetje te hard naar het ‘White Australia’ beleid, een bijzonder schaamtelijke periode in de recente Australische geschiedenis.

Het is hier moeilijk om volledig betrouwbare cijfers te vinden over het aantal mensen die momenteel nog steeds vastzitten op Nauru en Manus. De meest betrouwbare schatting gaat uit van 1,700 mensen, waarvan zo'n 1,450 erkende vluchtelingen.

Zij zitten al jaren, de meesten sinds 2014, vast op de eilanden en kunnen geen kant op. De enige reden waarom zij nooit toegang zullen krijgen tot Australië, hoewel de overgrote meerderheid erkend vluchteling is, is dat zij op een bootje zaten in plaats van op een vliegtuig.

Als Theo Francken werkelijk het gehele ‘Australische model’ wilt invoeren in Europa, wat zou dat echt betekenen? Indien we de Australische situatie vertalen naar de EU, en rekening houden met de veel grotere bevolking van Europa, zou het zijn alsof de Europese Unie vandaag tienduizenden vluchtelingen in Noord-Afrika erkent, maar hen nooit toegang zal verlenen tot Europa.

Met als gevolg dat tienduizenden erkende vluchtelingen in 2022 nog steeds vast zullen zitten in ‘offshore processing’ kampen in Tunesië. Het Australische ‘pushback’ model, waarvan Francken zo’n groot voorstander is, is dus bijzonder hardvochtig. Het schendt – op flagrante wijze – de internationale mensenrechten en het internationaal vluchtelingenrecht. Is dit werkelijk de weg die België met Europa wilt inslaan? Als Belg in Australië durf ik te hopen van niet.