"Als deze gasbel onder Den Haag had gezeten, was de kraan al lang dichtgedraaid". CDA-leider Sybrand Buma verwoordt hiermee wellicht het best de sfeer van het eerste televisiedebat in aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen van maart vorig jaar.
De gaswinning in het noorden speelt op dat moment even een rol in de maandenlange verkiezingscampagne, omdat de lijsttrekkers dan in het Provinciehuis Groningen debatteren, maar het onderwerp is daarna niet meer prominent aanwezig.
De vorige minister op Economische Zaken Henk Kamp had de productie in één kabinetsperiode al meer dan gehalveerd naar 21,6 miljard kuub. Al ging dat onder druk van de hoogste bestuursrechter niet altijd van harte.
Als Rutte III in oktober 2017 de regeringsplannen bekendmaakt, is er ook een paragraaf aan Groningen besteed: de gaswinning wordt tot 2021 met 3 miljard kuub verlaagd.
Dat is slechts een kleine verlaging vergeleken met wat de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) op dat moment oppompt. Verder blijven de kabinetsplannen voor Groningen vaag met vergezichten als: 'Na 2021 kan een verdere verlaging worden verwacht'. En: 'De provincie Groningen kan de nationale koploper worden bij de energietransitie.' Beloften die dit kabinet niet meer hoeft in te lossen.
Er komt ook een fonds voor de regio, maar de grootte daarvan (50 miljoen euro) is afhankelijk van de gaswinning. Dat kun je de Groningers niet aandoen, laat Commissaris van Koning René Paas weten. "Hoe meer je uit de grond haalt, hoe meer de regio krijgt".
PvdA'er Henk Nijboer vindt dat "Groningen wordt afgescheept met een fooi."
Wiebes
De man die het beleid op Economische Zaken mag gaan uitvoeren is VVD'er Eric Wiebes. Als oud-staatssecretaris van Financiën is hij inmiddels een bekende in Den Haag.
Wiebes heeft ervaring met lastige dossiers. Als wethouder in Amsterdam had hij de Noord-Zuidlijn in zijn portefeuille.
Hij vindt het leuk om te puzzelen en zelf met oplossingen te komen. In een ander leven als ondernemer worstelde hij met de zee aan belastingformulieren. Uiteindelijk ontwierp hij zelf een versie en stuurde hij die op naar de fiscus. "Als u het zo had gemaakt, dan had ik het wel begrepen", schreef hij erbij voor de ambtenaren op Financiën.
Zo wordt een pragmaticus op het explosieve Groningse dossier gezet. Een man met "een IQ van 500" bovendien, zegt premier Mark Rutte gekscherend.
Een maand na zijn aantreden bezoekt Wiebes Groningen. Hij drukt direct zijn stempel op het dossier door de gevolgen van de gaswinning een "overheidsfalen van on-Nederlandse proporties" te noemen.
Verschillende woningen moeten als gevolg van de aardbevingen in Groningen gestut worden. (Foto: ANP)
Zeerijp
De ontwikkelingen rondom de gaswinning komen in een gigantische stroomversnelling terecht wanneer op 8 januari van dit jaar in Zeerijp (gemeente Loppersum) de zwaarste aardbeving sinds 2012 wordt gemeten.
De schademeldingen stromen binnen en de verontwaardiging, frustratie en boosheid over de gevolgen van de gaswinning wordt onder de Groningers zo mogelijk nog groter.
Wiebes krijgt het advies de gaswinning naar 12 miljard kuub per jaar te verlagen. Hij volgt dat vrijwel direct op.
Op de achtergrond speelt dan al langer de onvrede over het afhandelen van de schade als gevolg van de gaswinning. De NAM kan het niet met de minister eens worden over een zogenoemd schadeprotocol. Dat is wrang voor de gedupeerden die geen kant op kunnen met hun kapotte huizen. Tegelijkertijd buitelen politici over elkaar heen om te benadrukken hoe erg ze het voor de Groningers vinden.
De vertraging heeft alles te maken met het voornemen de NAM op afstand te zetten. De organisatie, die in handen is van oliebedrijven Shell en Exxon, is verantwoordelijk voor de gaswinning en dus ook voor de bevingen. Meebeslissen over de vergoeding van de schade die je zelf hebt veroorzaakt, is als de slager die zijn eigen vlees keurt.
Wiebes komt tot een akkoord. De Groningers melden zich aan de voordeur en de NAM zit bij de achterdeur, zegt hij. "Wat de NAM daarvan vindt, is mijn probleem."
Minister Wiebes spreekt met boze Groningse boeren over de gevolgen van de gaswinning in Groningen. (Foto: ANP)
Naar nul
Dan volgt een grote verrassing. Waar in het verleden al werd getwijfeld over de haalbaarheid van het oppompen van 12 miljard kuub per jaar, kondigt het kabinet op 29 maart aan de gaskraan in Groningen voor 2030 zelfs helemaal dicht te draaien.
Een besluit dat direct het stempel 'historisch' krijgt. Zo wil het kabinet benadrukken dat de veiligheid in de regio voor hen vooropstaat.
Het is een sprong in het diepe. Hoe wordt dat geregeld met de exportcontracten naar Duitsland, Frankrijk en België? En hoe schakelen de 170 grootverbruikers over op ander gas? Diezelfde vraag geldt voor de Nederlandse huishoudens; ongeveer 95 procent van de zeven miljoen Nederlandse woningen wordt verwarmd met Gronings gas.
Dat zijn grote uitdagingen die deels worden opgelost met de bouw van een grote stikstoffabriek waarmee buitenlands gas naar Gronings gas omgezet kan worden. Kosten: 500 miljoen euro.
En dan is er nog de versterkingsoperatie. Het kabinet heeft berekend dat er 22.000 huizen verstevigd moeten worden en geeft zichzelf daar vier jaar de tijd voor. Maar de teller staat na enkele jaren slechts op zeshonderd.
"We moeten gewoon vaststellen dat we ons onwaarachtig lelijk hebben verkeken op de complexiteit", zegt Wiebes deze week met gevoel voor understatement. Een kostenplaatje is er nog niet.
Wiebes afgelopen week tijdens het debat over de gaswinning. (Foto: ANP)
Uitstel
Daar loopt Wiebes zijn eerste knauw op. Hij laat weten de versterking van een kleine zestienhonderd huizen uit te stellen. De gaskraan gaat immers dicht, dus het verstevigingsadvies luidt wellicht ook anders. Zo hoeven sommige huizen misschien niet tegen de vlakte, waar zij anders op de slooplijst terecht waren gekomen.
Maar de Groningers zijn laaiend. Zij willen duidelijkheid en krijgen die niet. In het dorpje Overschild ontstaat nu de situatie dat de ene kant van de straat een advies heeft gekregen, maar de overburen nog moeten wachten. Het is voor Hans Alders de aanleiding om zijn functie als Nationaal Coördinator Groningen, belast met onder meer de versterking van woningen en de leefbaarheid in Groningen, na drie jaar neer te leggen.
Tegelijkertijd moet het kabinet een oplossing voor de dalende gasopbrengsten vinden. Dit jaar is de rekening van 150 miljoen euro aan gederfde inkomsten plus een investering van 200 miljoen euro voor de regio met meevallers op andere ministeries relatief eenvoudig te betalen.
Maar die rekening loopt ieder jaar verder op. Met Prinsjesdag, wanneer de begroting voor 2019 wordt gepubliceerd, worden meer details beloofd. Dat is enerzijds gebruikelijk, maar aan de andere kant zou een panklare oplossing al lang zijn gepresenteerd als die er was.
Rekening
Hoe die oplossing er ook uitziet, de overheidsfinanciën spelen daarin geen enkele rol, verzekerde premier Rutte de Groningers.
De kosten mogen niet in de staatsschuld lopen. Uitgerekend dit kabinet heeft besloten dat tegenvallende gasopbrengsten en kosten die uit de winning voortvloeien, binnen de kaders van de rijksbegroting opgevangen moeten worden.
Dat kan betekenen dat beloofde investeringen worden geschrapt of er moet in het ergste geval zelfs worden bezuinigd. Probeer die boodschap maar te verkopen in tijden van economische groei.