Brussel in de maag met plannen voor asielkampen buiten Europese Unie

Die plannen zijn ‘vergevorderd’ en worden verder uitgewerkt als de staats- en regeringsleiders eind deze maand geen akkoord bereiken over verplichte spreiding van asielzoekers. Dat zegt de nieuwe Oostenrijkse kanselier Sebastian Kurz. Hij heeft over deze plannen ook al contact gezocht met premier Rutte, in de marge van een informele top vorige maand in Sofia, maar Rutte houdt de boot af: de plannen liggen niet op tafel, en dreigen de aandacht af te leiden van voorstellen die wel officieel op tafel liggen.

De Europese Commissie doet er helemaal het zwijgen toe. Ze kent ‘geen details van de plannen’ en kan daardoor ook niet beoordelen of ze juridisch door de beugel kunnen, aldus een Commissiewoordvoerster vanmiddag. Het zou volgens haar wel ‘de voorkeur verdienen’ en ‘effectiever zijn’ als de plannen op Europees niveau zouden worden besproken.

Maar dat is bij twee voor de hand liggende gelegenheden de afgelopen dagen juist niet gebeurd. Op een bijeenkomst over migratie van de EU-ministers van Justitie en Binnenlandse Zaken afgelopen dinsdag in Luxemburg is het Deens/Oostenrijkse plan niet aan de orde geweest. En ook niet in een onderhoud dat de voltallige Commissie woensdag in Brussel met de voltallige Oostenrijkse regering had, als voorbereiding op het Oostenrijkse EU-voorzitterschap per 1 juli.

Pas tijdens een korte persontmoeting na afloop, en alleen nog maar omdat er naar werd gevraagd, zeiden Kurz en Juncker er een paar zinnen over. Kurz om te zeggen dat hij de plannen bilateraal met meer lidstaten gaat bespreken als de top van juni geen besluiten oplevert over verplichte spreiding, Juncker om te zeggen dat migratie een verantwoordelijkheid is ‘van Brussel en de lidstaten’.

Met hun actie buiten Europa om zetten Denemarken en Oostenrijk ongelofelijke druk op een belangrijke EU-top eind deze maand. Huidig EU-voorzitter Bulgarije zoekt al sinds de jaarwisseling wanhopig naar een vergelijk over een nieuw Europees asielbeleid, dat daar zijn beslag zou moeten krijgen. De kern: aankomstlanden blijven verantwoordelijk voor asielaanvragen, maar bij abnormaal grote migratiedruk zijn andere Europese landen verplicht om nader overeen te komen aantallen asielzoekers over te nemen.

Het overleg daarover zit muurvast omdat Polen, Hongarije, Tsjechië en Slowakije die verplichte overname mordicus weigeren, en Zuid-Europese landen – Italië op kop – in de Bulgaarse compromisvoorstellen solidariteit missen: de drempel waarboven de verplichte spreiding automatisch in werking treedt ligt veel te hoog.

Niemand behalve Juncker gelooft nog dat de staats- en regeringsleiders hun belofte om hierover eind juni knopen door te hakken kunnen nakomen. Kurz zei gisteren, maar nu weer als aankomend EU-voorzitter, dat hij in dat geval in september een nieuwe migratietop belegt. Juncker: ,,We moeten naar elkaar toe bewegen. We gaan dat in de kring van regeringsleiders op een vriendschappelijke maar resolute manier bespreken."

Voor Nederlandse Europarlementariërs als Sophie in ’t Veld (D66) en Judith Sargentini (GroenLinks) is het uitgesloten dat de Europese leiders de Deens/Oostenrijkse plannen ook maar één seconde in overweging zouden mogen nemen. ,,Met welke rechtsbasis kan Europa mensen die helemaal niets hebben misdaan in een ander land buiten de EU opsluiten? Het is ook helemaal niet nodig. Er ligt, van de Europese Commissie, een heel pakket voorstellen op tafel dat wel aanvaardbaar, humaan en evenwichtig is. Alleen maar omdat die 28 Jodocussen (de regeringsleiders – red.) niet in staat zijn besluiten te nemen, zitten we nu in deze situatie”, aldus In ’t Veld.

Sargentini op haar beurt ziet het plan nooit tot uitvoering komen. ,,VVD-Kamerlid Azmani wilde iets soortgelijks in Noord-Afrika, we hebben deze optie in het Nederlandse debat al zeer uitvoerig door geëxerceerd. We hebben het er met Tunesië over gehad, dat er mooi voor paste het afvoerputje van Europa te worden. En ik zou het ook een land als Albanië (een van de landen die in de wandelgangen worden genoemd, maar tot nu toe niet door Oostenrijk of Denemarken zelf – red.) niet aanraden, want je zit er voor generaties aan vast. Kijk maar naar de Palestijnen die al sinds 1948 in Libanon zitten.”

Beide parlementariërs vinden dat Europa in zijn asielsamenwerking met Turkije en Libië al veel te ver is gegaan. Beide deals leverden minder migratie en minder drenkelingen op, maar ook mensonwaardige omstandigheden voor migranten die vastzitten in Griekse opvangcentra en Libische detentiecentra. Volgens sommige NGO’s maakt Europa zich door zijn samenwerking met de Libische kustwacht zelfs medeplichtig aan mishandeling, verkrachting en moord in die kampen.

De druk om snel tot besluiten te komen is niet alleen door het Deens/Oostenrijkse plan heel groot. Volgend jaar mei zijn er Europese verkiezingen - als dan het uit voorjaar 2015 daterende asielprobleem niet is opgelost, bieden de lidstaten populisten en extreemrechts de verkiezingswinst op een presenteerblaadje aan.

In ’t Veld, nu in onderhandeling over minimum Europese opvangeisen voor asielzoekers: ,,Bij de lidstaten gaat het alleen nog maar over weghouden, sancties, detentie. Ze spugen op hun eigen verdragen en op mensenrechten, de mannen, vrouwen en kinderen om wie het gaat worden zelfs niet meer als mensen bekeken. Alle medemenselijkheid is weg. Drie jaar geleden had ik dit voor onmogelijk gehouden, maar ik zou de regeringsleiders nu de kerken ten voorbeeld willen stellen. Die stellen naastenliefde op een hoger voetstuk dan zij."