Direct naar artikelinhoud
Hoofdzaak

De computer weet inmiddels wie er crimineel, homoseksueel of een goede leider is

Mark van Vugt, hoogleraar evolutionaire psychologie aan de VU.Beeld X

Kun je aan het gezicht van Holleeder zien dat hij een crimineel is? De Italiaanse arts en psychiater Cesare Lombroso meende van wel: je kunt misdadigers herkennen aan hun uiterlijke kenmerken. 

Hij deed onderzoek in gevangenissen en vond in het oog springende verschillen. De gezichten van criminelen kenmerkten zich relatief vaker door brede kaken, doorlopende wenkbrauwen, hoge jukbeenderen, diepliggende ogen, afwijkende oren en een haviksneus.

Lombroso kreeg veel kritiek op zijn onderzoek. De fysionomie, de studie van de relatie tussen uiterlijk en persoonlijkheid, werd lange tijd verguisd als wetenschappelijk vakgebied. Daar lijkt nu langzamerhand verandering in te komen. Dankzij inzichten uit de neurowetenschappen weten we dat biologische factoren, zoals genen en hormonen, een rol spelen in de vorming van iemands lichaam en karakter. Deze kennis leidde tot de rehabilitatie van de Leidse hoogleraar Buikhuisen, die in de jaren zeventig van de vorige eeuw aan de schandpaal werd genageld, omdat hij een biologische basis van criminaliteit veronderstelde.

Dankzij de inzet van nieuwe computergesteunde onderzoekstechnieken lijkt de fysionomie weer springlevend. Vorig jaar verscheen een onderzoek van een groep computerwetenschappers uit China (link: http://arxiv.org/pdf/1611.04135.pdf). Zij voedden hun computers met ruim 1900 gestandaardiseerde foto's van Chinese mannen, van wie ongeveer de helft een criminele veroordeling had gehad. De computer moest aan de hand van een aantal gezichtskenmerken voorspellen of iemand een crimineel was. Dat bleek de computer met bijna 90 procent accuraatheid te kunnen. De meest saillante verschillen waren te vinden in de afstand tussen de ogen en de afstand tussen neus en lippen - die waren gemiddeld kleiner bij de groep criminelen.

Beter dan mensen? 

Computers lijken dus goed in staat op basis van uiterlijke kenmerken iemands gedrag te kunnen inschatten. Doen computers het beter dan mensen? Vorig jaar verscheen een veelbesproken onderzoek waarbij computers werden ingezet om iemands seksuele oriëntatie te voorspellen aan de hand van portretfoto's die mensen op dating sites hadden geplaatst. De onderzoekers vergeleken de accuraatheid van computers met die van menselijke beoordelaars. De computers haalden een score van ongeveer 90 procent in de voorspelling of iemand homo of hetero was (homoseksualiteit van mannen kon beter worden voorspeld dan van vrouwen). De menselijke beoordelaars behaalden een magere score van 55 procent. Analyse van de gezichtskenmerken liet zien dat homomannen een minder brede kaaklijn en groter voorhoofd hadden vergeleken met heteromannen; bij lesbiennes was dit omgekeerd.

Extraverte mensen gebruiken vaker vraagtekens in hun tweets en consciëntieuze mensen gebruiken vaker woorden die met 'werk' te maken hebben

De kritiek op dit onderzoek was niet mals. Anders dan in de Chinese studie werden geen gestandaardiseerde foto's gebruikt, waardoor andere factoren, zoals haardracht of verzorging (make-up) een rol kunnen hebben gespeeld in de beoordeling. Niettemin laten deze onderzoeken zien dat de inzet van computers en kunstmatige intelligentie een belangrijke rol kunnen gaan spelen in psychologisch onderzoek. Zo verraden je Twitterberichten wat voor persoonlijkheid je bent. Extraverte mensen gebruiken vaker vraagtekens in hun tweets en consciëntieuze mensen gebruiken vaker woorden die met 'werk' te maken hebben. Ook kunnen we straks wellicht computers inzetten om handtekeningen te analyseren, bijvoorbeeld voor de relatie tussen de grootte van de handtekening en het narcisme van de eigenaar. Aan de Vrije Universiteit zijn we bezig met een project om persoonlijkheid te voorspellen aan de hand van teksten die mensen digitaal schrijven.

Kortom: met door computers ontwikkelde algoritmen kunnen we steeds beter voorspellen of iemand een geschikte werknemer, leider, of levenspartner gaat worden. Voor velen een enge gedachte. De vraag is of mensen het oordeel van een computeralgoritme meer laten wegen dan hun eigen intuïtie. De juridische aspecten zijn ook niet te overzien. Wat doe je als je bent afgewezen voor een baan op basis van een door de computer bepaalde waarschijnlijkheid dat je aanleg hebt voor burn-out of diefstal? Hoog tijd voor een maatschappelijk debat.

Lees hier meer columns van Mark van Vugt over opvallend menselijk gedrag.