VS akkoord met ‘in de hel gesmede’ fusie Bayer en Monsanto: vijf concerns hebben nu driekwart van de markt van zaden en landbouwgif in handen

Eerder ging onder meer al de Europese Commissie akkoord, op voorwaarde dat de twee bedrijven voor miljarden aan bezittingen zouden afstoten, hoofdzakelijk aan het Duitse chemieconcern BASF. Door de samenvoeging van Bayer en Monsanto ontstaat 's werelds grootste bedrijf in zaden- en gewasbeschermingsmiddelen. Bij veel overheden waren er daarom zorgen over een monopoliepositie van het gecombineerde concern.

Wat voor bedrijf wordt dat Bayer na de overname?

Na de fusie zal Bayer actief zijn in drie industrietakken: medicijnen voor mens en dier, landbouwzaden en landbouwgif. Die laatste twee, daar gaat het om. Daarin wordt Bayer ruimschoots ‘s werelds grootste.

Weinig bedrijfsovernames hebben wereldwijd zo veel emoties losgemaakt als die van Monsanto door Bayer. Een grote schare tegenstanders ziet zijn favoriete doelwit Monsanto ontsnappen in de sterke armen van het Duitse Bayer. Friends of the Earth, waartoe in Nederland Milieudefensie behoort, noemt de overname steevast ‘een fusie gesmeed in de hel’.

Waarom is deze fusie zo omstreden?

Omdat het om Monsanto gaat, en Monsanto staat voor veel milieu- en mensenrechtenactivisten voor alles wat niet deugt. Voor genetische manipulatie. Voor het toeëigenen van erfelijke eigenschappen. Voor het bevorderen van het gebruik van bestrijdingsmiddelen. En voor de oudere generatie: voor Agent Orange, het ontbladeringsmiddel waarvan tijdens de oorlog in Vietnam 45 miljoen liter over dat land werd uitgestrooid.

Al tientallen jaren wordt er actie gevoerd tegen Monsanto. Er werd eind 2016 zelfs een internationaal Monsanto Tribunaal gehouden in Den Haag, georganiseerd door activisten. Monsanto werd ´veroordeeld´ voor ‘ecocide’. Na de bekendmaking van de overname van Monsanto, kreeg Europees commissaris Vestager van mededinging honderden petities aangeboden tegen de combinatie.

Het belangrijkste wapenfeit waaraan Monsanto zijn aureool als duivel in landbouwzaken heeft te danken, zijn de Roundup Ready zaden. Dat was een bijna geniale uitvinding. In de jaren zeventig ontwikkelde Monsanto met de toen nog nieuwe technieken van genetische manipulatie rassen die bestand waren tegen een glyfosaat, op dat moment al een populaire onkruidbestrijder. Monsanto maakte dat zelf ook, onder de naam Roundup.

Probleem met onkruidbestrijdingsmiddelen is dat ook het gewas er aan dood gaat, maar de Roundup Ready gewassen waren wel bestand tegen het middel. Op dit moment is er in beide Amerika´s weinig mais, katoen of soja te vinden die niet Roundup Ready is. Met als gevolg dat er veel meer glyfosaat wordt gespoten dan voor de introductie van de zaden. Dat was de angstdroom van milieuactivisten: een landbouw die werd klaargestoomd voor chemische en dus voor het milieu gevaarlijke middelen.

Monsanto is waarschijnlijk ook de belangrijkste reden dat er zo hardnekkig strijd wordt geleverd tegen onkruidbestrijder glyfosaat. Uit veel onderzoeken blijkt dat het middel zeker schadelijk is, maar niet schadelijker dan andere onkruidbestrijders.

Zijn er concrete voorbeelden van machtsmisbruik door Monsanto?

Het aantal rechtszaken waarbij Monsanto dager of gedaagde was is niet te tellen. Monsanto heeft de gewoonte zijn vindingen zo scherp mogelijk te verdedigen. Zo werden vele zaden gepatenteerd, en was Monsanto een van de eerste kwekersbedrijven die zijn zaaigoed niet verkocht maar leaste: boeren betaalden voor het recht om het te gebruiken voor hun oogst, maar niet als zaaigoed.

Een beroemde zaak was die van Percy Schmeiser, een Canadese boer. Die trof naar eigen zeggen op zijn akker een Round Up Ready variant aan van koolzaad, en ging daarvan het zaaigoed gebruiken. Monsanto begon een rechtszaak, en Schmeiser werd wereldberoemd als de kleine man die opstond tegen het grootkapitaal. Of zoals de titel van een film over hem luidde: als ‘David against Monsanto’. Monsanto won de zaak.

Wat zijn de grootste risico’s van de overname?

Voor de autoriteiten die de fusie moeten beoordelen, is de wereld vrij simpel: zij mogen alleen bezien of de fusie geen gevaar oplevert voor de mededinging. Met andere woorden: blijven er nog wel voldoende capabele concurrenten over?

Analist Ruud Schers van de Rabobank rekent voor dat Bayers marktaandeel op de wereldmarkt van zaden en landbouwgif na de overname van Monsanto uitkomt op 27 procent. De mededingingsautoriteiten zagen daar grote risico´s, en eisten dat Bayer en Monsanto een deel van hun activiteiten zouden verkopen. Zo moet Bayer zijn bedrijf voor groentezaden, Nunhems in Limburg, wegdoen. Het wordt verkocht aan Basf.

Veel zullen die concessies niet uitmaken: na het afstoten van wat activiteiten heeft Bayer nog altijd 24 of 25 procent in deze gecombineerde markt, denkt Schers. ‘En als we kijken naar de top-5 spelers in de markt, dan hebben die nu samen een marktaandeel van 60 procent. Na de overname is dat 74 procent.´

Kan de combinatie van Bayer en Monsanto meer dan elk apart?

Wat betreft hun marktmacht: zeker. Maar of Bayer in technische zin nu grote stappen gaat zetten, moet nog blijken. Veel tegenstanders denken juist dat innovatie nu vertraagd zal worden, omdat innovatie meestal van kleinere bedrijven komt.

Richard Visser, hoogleraar plantveredeling aan de Wageningen Universiteit, heeft zich er over verbaasd dat er niet meer combinaties van bestrijdingsmiddelen en resistente rassen zijn gemaakt. ‘Dat is betrekkelijk simpel. De resistentie tegen glyphosaat zat in één gen.’

Of dat nu nog een goed idee is, betwijfelt hij. ‘Je ziet dat consumenten minder bestrijdingsmiddelen willen. En dus zal de boer manieren zoeken om dat te doen. Dan heb je aan zo’n combinatie met een bestrijdingsmiddel niet veel.’