Het Amerikaanse Congres krijgt (bijna) niets voor elkaar. President Donald Trump brengt grote delen van de dag door achter Fox News en op Twitter. Beleid wordt in Amerika ondertussen steeds meer gemaakt via uitspraken van federale rechtbanken.
In de Amerikaanse politiek kent het Hooggerechtshof al eeuwenlang aanzien als een van de machtigste instellingen van het land. Uitspraken van het Supreme Court kunnen grote maatschappelijke gevolgen hebben, zoals de afschaffing van de rassenscheiding in scholen (1954), de legalisering van abortus (1973), of van het homohuwelijk (2015). Over de uitspraken van de hoogste rechtbank wordt vaak nog decennialang gedebatteerd.
Maar het aantal rechtszaken dat terechtkomt bij het Hooggerechtshof is relatief klein: minder dan honderd per jaar. De meeste zaken worden beslist in de lagere federale rechtbanken. De regering-Trump en de Republikeinse Partij lijken er een missie van te hebben gemaakt om juist daar zoveel mogelijk rechters te plaatsen.
"Een president kan een enorme invloed op de rechtbanken hebben door rechters aan te stellen die zijn ideologie delen", zegt David Lat, oprichter van het juridische blog Above the Law. Federale rechters hebben een levenslange aanstelling en kunnen dus invloed blijven uitoefenen als de president al lang weer is vervangen.
De partij van Trump maakt zelf geen geheim van de gerechtelijke ambities. "De belastingwet was heel belangrijk, maar zo gauw de overheid verandert, zal het belastingstelsel weer worden herzien", zei Republikeins Senaatsleider Mitch McConnell onlangs tegen Time. "De impact die deze regering kan hebben op de rechtbanken is de meest langdurige impact die we kunnen hebben."
'Extremisten'
Bij het benoemen van rechters let Trump volgens Lat vooral op twee dingen: bewezen conservatisme en leeftijd. Federale rechters krijgen een levenslange aanstelling, dus door jonge kandidaten te kiezen kan een president extra lang invloed blijven uitoefenen.
Het conservatisme van Trumps rechters is voor Democraten een doorn in het oog. Waar we in Nederland gewend zijn dat rechters min of meer apolitiek zijn, is in de Verenigde Staten niets minder waar. Bij de aanstelling van rechters wordt hun ideologie daarom uitgebreid gecontroleerd, of er nou een Republikein of een Democraat in het Witte Huis zit.
De kersverse rechter Leonard Steven Grasz, die in december werd goedgekeurd door de Senaat, stelde dat de legalisering van abortus door het Hooggerechtshof een "moreel faillissement" had achtergelaten. Wendy Vitter, genomineerd voor een rechterschap in Louisiana, moedigde de verspreiding van een brochure aan die een link legde tussen anticonceptiepillen, borstkanker en een "pijnlijke dood". (Daar is geen wetenschappelijk bewijs voor.)
Ik weet niet waarom Obama het zo achterliet
Volgens critici kunnen genomineerden als Grasz en Vitter met geen mogelijkheid objectief zijn in rechtszaken die te maken hebben met kwesties als abortus en anticonceptie. De American Bar Association, de beroepsvereniging van Amerikaanse advocaten, oordeelde unaniem dat Grasz "niet geschikt" was voor het rechtersambt. Voor het eerst in bijna drie decennia werd een rechter door de Senaat goedgekeurd na zo'n unaniem oordeel.
"Er zijn duizenden Republikeinse advocaten die goede rechters zouden zijn", zegt voorzitter Nan Aron van de progressieve nonprofit Alliance for Justice. "Dat is niet wie Trump selecteert. Hij kiest zijn rechters uit een kleine groep extremistische advocaten."
"De rechters van Trump zijn mensen die in feite hebben beloofd om de klok terug te draaien als het gaat om onze rechten en vrijheden", zegt Aron. "Het zijn helemaal geen conservatieven, maar extreemrechtse kandidaten die vijandig staan tegenover de vooruitgang die in Amerika is geboekt."
Snijden
Volgens Donald McGahn, de hoogste advocaat van het Witte Huis, heeft de regering-Trump een "coherent plan" om niet alleen te snijden in de regelgeving van de federale overheid, maar om ook rechters aan te stellen die dat doel steunen. Er wordt specifiek gezocht naar kandidaten die vinden dat agentschappen als het Environmental Protection Agency (milieutoezicht) en Consumer Financial Protection Bureau (CFPB, banktoezicht) minder machtig moeten worden.
Dat lijkt al zijn eerste vruchten af te werpen: een rechter die door Trump werd aangesteld gaf zijn regering eind vorig jaar gelijk in een zaak over het leiderschap van het CFPB. Na het vertrek van CFPB-directeur Richard Cordray had Trump een fervent criticus van dat agentschap aangesteld als interim-directeur. Via de rechtbank claimde onderdirecteur Leandra English dat zij recht had op de toppositie, maar ze ving bot. (English is in hoger beroep gegaan.)
Een andere rechter die door Trump werd aangesteld, moet oordelen in een zaak die draait om het beruchte 'dossier' waarin een verband wordt gelegd tussen de Trump-campagne en de Russische overheid. De rechter in kwestie doneerde zelf aan de Trump-campagne en werkte voor het transitieteam van Trump, maar weigert de zaak door een collega te laten behandelen.
Recordtempo
In zijn anderhalf jaar als president heeft Trump meer dan honderd rechters genomineerd voor een zetel in een federale rechtbank. Er zijn al bijna veertig rechters geaccepteerd door de Senaat; tachtig nominaties moeten nog worden behandeld.
Trump zet tot nu toe een recordtempo met zijn aanstellingen tot de Appeals Courts, de rechtbanken die één stap onder het Hooggerechtshof liggen. Trump wist daar al 21 nieuwe rechters aan te stellen; tijdens zijn achtjarige presidentschap wist Obama 55 rechters in dezelfde rechtbanken te krijgen.
Bij zijn aanstellingen wordt Trump geholpen door het grote aantal vacatures dat openstond aan het einde van Obama's presidentschap. "Ik weet niet waarom Obama het zo achterliet. Dat was als een groot, mooi cadeau voor ons", zei Trump daar onlangs over. "Waarom liet hij het in hemelsnaam zo achter?"
Het antwoord, zoals zo vaak, is obstructie in het Congres. Tijdens de laatste jaren van Obama's ambtstermijn werkten de Republikeinen er met man en macht aan om zo veel mogelijk nominaties van de Democraat tegen te werken. Daardoor kromp het aantal werkende rechters; momenteel is er een vacature voor een op de zes posities in de federale rechtbanken.
Om de blokkades van de Republikeinen tegen te werken, versoepelden de Democraten de Senaatsregels voor het bevestigen van nominaties. Diezelfde versoepelde regels worden nu door de Republikeinen gebruikt om extra vaart te geven aan hun nominaties.
Aanval
Bovendien hebben de Republikeinen een andere Senaatstraditie afgezwakt. Bij de aanstelling van een rechter worden de twee senatoren uit zijn of haar thuisstaat altijd gevraagd om hun goedkeuring te geven voordat de nominatie wordt behandeld. Zij geven die goedkeuring op een blauw papiertje, de zogenoemde 'blue slip'. Zonder blue slip van beide senatoren werd een nominatie doorgaans niet behandeld.
Dat systeem zorgde er in de praktijk voor dat liberale staten geen al te conservatieve rechters kregen, en vice versa. Chuck Grassley, de Republikeinse leider van de justitiecommissie in de Senaat, heeft al wel meerdere nominaties laten behandelen ondanks bezwaren uit de thuisstaat van de genomineerde. Democraten zien dat als een aanval op hun rol in het goedkeuringsproces. Trump "maakt gehakt van de tradities van de Senaat, die moeten zorgen voor een beetje gematigdheid", zegt Aron van Alliance for Justice.
Maar volgens Lat van Above the Law is het juist goed dat de blue slip niet meer als een veto wordt gezien. Hij vindt het vooral belangrijk dat vacatures worden ingevuld, en dat het huidige tekort aan rechters wordt beëindigd. "Dat vertraagt rechtszaken en is slecht voor de toepassing van het recht."
Vijandige overname
Met zijn recordaantal benoemingen lijkt Trump er in ieder geval voor te zorgen dat zijn invloed nog lang zal worden gevoeld. "Als Trump zijn termijn afmaakt, of zelfs een tweede dient, zal hij herinnerd worden als een van de invloedrijkste presidenten op het gerechtelijke systeem, ondanks alle problemen en schandalen die zijn regering hebben geplaagd", zegt Lat.
Toch blijft de invloed van Trump - net als die van alle andere presidenten - beperkt door het grote aantal rechters dat al onder eerdere regeringen is aangesteld. In totaal zijn er bijna negenhonderd federale rechters. Hier en daar zijn nog rechters actief die in de jaren 80 door Ronald Reagan zijn aangesteld.
"Vergeleken met andere instellingen verandert de federale rechterlijke macht heel langzaam", zegt Lat. "Het is niet zoals in het Congres, waar een grote golf een andere partij aan de macht kan brengen."
Hij vindt het daarom overdreven om de nominaties van Trump te karakteriseren als een "vijandige overname" van de rechtbanken, zoals de prominente mensenrechtenactivist Kristine Lucius onlangs deed. "Je kan een bedrijf ook niet besturen met vijf procent van de aandelen." Met die geruststelling zullen Democraten het voorlopig moeten doen.