Kaarsrecht zit Sijbrand Nijhoff op zijn stoel in het kantoor van zijn advocaten in Leeuwarden. Het is een zonnige vrijdagochtend in mei, vier maanden nadat hij de geheime overeenkomst uit 1963 over de gaswinning in Groningen tevoorschijn toverde. Ook vandaag heeft hij iets opgeduikeld. Op tafel ligt een stapel papier met handtekeningen uit 1971 en 1972.

De 77-jarige boer uit Zijldijk oogt vastberaden. „Ik ben het zat”, zegt hij. „De Groningers worden al meer dan vijftig jaar belazerd. We hebben recht op eerlijke antwoorden.”

Mysterieuze overeenkomst uit 1963

Nijhoff verraste vriend en vijand toen hij in januari de mysterieuze overeenkomst uit 1963 tussen de Staatsmijnen, de NAM en de voorlopers van Shell en ExxonMobile aan Dagblad van het Noorden overhandigde. De krant publiceerde het document, waardoor het na 55 jaar geheimhouding en vele vergeefse zoektochten voor iedereen te lezen was.

„Dat wordt een paar uur stevig stukken bestuderen in plaats van slapen”, twitterde GroenLinks-Kamerlid Liesbeth van Tongeren kort nadat het online verscheen.

Ook andere parlementariërs reageerden opgetogen, net als journalisten en Groninger burgers. Dankzij die boer uit Zijldijk konden ze het ineens lezen, dat geheimzinnige gaswinningscontract dat de overheid al jaren weigerde te openbaren.

Sindsdien is het stil.

***

Het is een rare situatie. Het gascontract uit 1963 is dankzij boer Nijhoff niet langer geheim, minister Wiebes bevestigde de authenticiteit ervan en toch weigert hij over het stuk te debatteren.

Twee keer verzochten Kamerleden de minister hun vragen over de gasdeal te beantwoorden. Twee keer weigerde hij. „De overeenkomsten zijn gesloten met private partijen en zijn bedrijfsvertrouwelijk”, schreef hij. Daarom wil hij ‘niet ingaan op of bijdragen aan de verspreiding van de gelekte stukken’.

„Pijnlijk”, noemt het Groningse SP-Kamerlid Sandra Beckerman die uitleg van Wiebes. „De Onderzoeksraad voor Veiligheid concludeerde in 2015 dat niet de veiligheid van burgers maar financiële belangen voorop stonden. En toch kiest de minister nu opnieuw niet voor de Groningers maar voor de belangen van bedrijven.”

Hebben Shell en Exxon recht op schadevergoeding?

Haar grootste vraag sinds het lezen van de overeenkomst uit 1963: hoeveel risico loopt de overheid?

De gaswinning stopt slechts als het Groninger veld economisch is uitgeput, staat er in het contract. Beckerman: „En nu wil de minister de gaswinning vervroegd stoppen. Wat betekent dat? Hebben Shell, ExxonMobil en de NAM recht op schadevergoedingen? Schadevergoedingen die door de overheid moeten worden betaald?”

***

Boer Nijhoff schuift nog verder naar voren op zijn stoel in het Friese advocatenkantoor. „De Staat is zeker aansprakelijk”, zegt hij. „Dat de rol van de overheid veel groter is dan gedacht bleek al uit het contract uit 1963 en het blijkt ook uit dit document uit 1972.”

Onthuld: de Meeropbrengst regeling Groningen uit 1972

Hij pakt de stapel papier die voor hem op tafel ligt. Het is de Meeropbrengst regeling Groningen, ook wel de MOR genoemd. Er staan afspraken in die de Staat met de Staatsmijnen en de oliebedrijven maakte toen de olieprijzen begin jaren zeventig omhoog gingen. De Staat wilde een groter aandeel in de gasopbrengsten , de details werden in dit document vastgelegd.

„Kijk hier”, zegt Nijhoff.

Hij wijst op de eerste partij die het papier vermeldt: de Staat der Nederlanden. „De minister tekende zelf.” Hij bladert naar pagina 8. Daar prijkt de handtekening van Harrie Langman, de Friese VVD-minister van Economische Zaken in het kabinet-Biesheuvel I.

Download het bestand hier.

Voor Nijhoff is het duidelijk: dit stuk uit 1972 bewijst nog eens extra dat het Rijk aansprakelijk is voor alle ellende. Bovendien, zegt hij, is dit geen overeenkomst tussen private partijen. De Staat was hier aan zet. En wie ergens van profiteert, is aansprakelijk voor de gevolgen.

De overheid dus, zegt hij. „Als de minister zijn handtekening zet, dan moet hij toch altijd verantwoording afleggen? Hoe kan het nu dat de minister weigert te praten?”

Ook dit contract moet maar naar buiten, zegt Nijhoff. Waar hij de documenten vandaan haalt, houdt hij ook dit keer geheim.

Opnieuw is het die boer uit Zijldijk die doet wat de minister nalaat.

Wat verwacht hij ervan, van de publicatie van het contract uit 1972? De minister zal ook dit keer vast geen vragen gaan beantwoorden?

Nijhoff is even stil.

Een parlementaire enquête, dat zou mooi zijn, zegt hij. „Groningers hebben recht op het eerlijke verhaal.”

***

Vanaf de boerderij van Nijhoff in Zijldijk kun je ver kijken, vertelt Sandra Beckerman. Het Groningse Kamerlid herinnert zich haar bezoek aan de boer nog goed. Nijhoff groeide er op, net als zijn vader en zijn opa. „Vanaf het erf zie je de Eemshaven en een gasinstallatie en een serie windmolens. Miljoenen worden daar verdiend. En daar zit hij dan tussen, met zijn boerderij vol schade.”

Ze snapt, kortom, de frustratie van de boer.

Zelf baalt ze ook. Niet alleen weigert minister Wiebes haar vragen over het gaswinningscontract uit 1963 te beantwoorden, ook geeft hij geen volledige openheid over de onderhandelingen die hij met de olie- en gasbedrijven voert over een nieuw contract. Hij zal zijn best doen zoveel mogelijk van de nieuwe overeenkomst openbaar te maken, schrijft hij, maar vanwege bedrijfsgevoelige informatie kan dat niet altijd.

„Frustrerend en onwerkbaar”, zegt Beckerman. „Dit geeft mij als Kamerlid een serieus probleem. Ik heb niet de juiste informatie om mijn controlerende functie uit te voeren.”

Parlementaire enquête over de gaswinning

Ze werkt aan een motie waarin ze minister Wiebes wil oproepen om de vragen van de Kamerleden alsnog te beantwoorden. Hoopvol is ze niet. „Ook als de motie wordt aangenomen, is de minister niet verplicht om antwoord te geven.”

Een parlementaire enquête dan, wat Nijhoff wil? „Graag”, zegt Beckerman. „Die moet er absoluut komen.” Maar ja, vooralsnog is er geen meerderheid in de Kamer voor te vinden. „Maar ik blijf het proberen. Het is de enige oplossing.”