Kind zit klaar voor een vaccinatie tegen meningokokken. © GC

Dodelijke bacterie rukt op in Nederland: 11 doden, 57 ernstig zieken

VIDEOHet aantal mensen dat is besmet met een tot 2015 nog zeer zeldzame meningokokbacterie is fors gestegen. Dit jaar zijn al elf mensen overleden, 57 personen belandden op de intensive care van het ziekenhuis.

Marcia Nieuwenhuis 30-05-18, 03:00 Laatste update: 22-10-18, 12:38

Dat blijkt uit nieuwe cijfers die deze krant bij het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) heeft opgevraagd over meningokokken type W. Nederland stevent dit jaar af op een recordaantal besmettingen. Nu al evenaart het aantal doden het totaal van 2017. In de eerste vier maanden van 2017 werden 27 mensen in het ziekenhuis opgenomen. In dezelfde periode van dit jaar waren dat er 50. In de jaren voor 2015 ging het om zo'n 4 besmettingen per jaar en overleed er niemand aan type W.

Sinds oktober 2015 zijn er 28 patiënten dood gegaan. Waar eerder vooral ouderen getroffen werden, worden nu ook kinderen ziek. Vorige week overleed een 14-jarig meisje uit Wijk bij Duurstede aan meningokokken. Ook Liza (23) werd getroffen, en kroop door het oog van de naald. De bacterie kostte haar haar onderbenen.

Razendsnel

De meningokokbacterie leeft in keel- en neusholten en verspreidt zich via kleine druppeltjes door de lucht. De meeste mensen worden er niet ziek van. Maar bij sommigen kan de meningokok zich razendsnel verspreiden, bloedvergiftiging veroorzaken en het hersenvlies aantasten. ,,Binnen 24 uur kan iemand komen te overlijden'', legt Arie van der Ende, het hoofd van het Nederlands Referentielaboratorium voor Bacteriële Meningitis uit.

Binnen 24 uur kan iemand komen te overlijden
Arie van der Ende, Nederlands Referentielaboratorium voor Bacteriële Meningitis

Levensgevaar

De meningokokkenexpert noemt de situatie 'zorgelijk'. ,,Wat opvalt is de hoge mortaliteit: de sterfte ligt met 15 procent erg hoog.'' Hij benadrukt dat tientallen mensen in levensgevaar verkeerden. ,,Deze mensen houden blijvende schade over aan hun die infectie. Dat kan hersenschade zijn, of bijvoorbeeld armen of voeten die afsterven als gevolg van bloedvergiftiging.''

Wat opvalt is de hoge mortaliteit: de sterfte ligt met 15 procent erg hoog en dat is zorgelijk
Arie van Emden, Nederlands Referentielaboratorium voor Bacteriële Meningitis

Om de verspreiding van het dodelijke type W tegen te gaan, besloot het kabinet in september om zowel baby's van 14 maanden als 14-jarigen hiertegen in te laten enten. Maar door een tekort aan vaccins moeten 14-jarigen nu tot oktober wachten voor zij hun inenting krijgen. ,,Het is heel erg belangrijk dat de 14-jarigen gevaccineerd gaan worden'', betoogt Van der Ende.

Plotselinge koorts

Plotselinge hoge koorts, sufheid, misselijkheid, diarree of een stijve nek kunnen wijzen op meningokokken. Van der Ende: ,,Wat vaak voorkomt is nekstijfheid, het niet de kin op de borst kunnen krijgen. Bij sepsis (bloedvergiftiging, red.) moet je letten op vlekjes op de huid die niet wegdrukbaar zijn.'' Bij die klachten moeten mensen direct contact opnemen met de huisarts.

De 23-jarige Liza Veerman uit Volendam ontsnapte aan dood door de meningokok. Lees hier meer over de keuze waarvoor ze stond. Dood? Of door zonder onderbenen? En kijk hieronder naar haar video.

Wat zijn meningokokken?
Meningokokkenziekte is een ernstige ziekte die wordt veroorzaakt door een bacterie: de meningokok. In Nederland komt de ziekte regelmatig voor. Er zijn verschillende types die worden aangeduid met een letter. In Nederland worden mensen vooral ziek van type B, C, W en Y.

Hoe herken je de ziekte?
,,Het begin vaak heel onschuldig’’, benadrukt hoofd van het laboratorium voor meningitis Arie van der Ende. ,,Dat maakt deze ziekte ook zo moeilijk. Mensen denken vaak dat het om een griepje gaat.’’ Maar bij meningokokkenziekte kan een kind of volwassene binnen enkele uren ernstig ziek worden. Er zijn twee vormen van meningokokkenziekte: hersenvliesontsteking (ook wel nekkramp genoemd) en bloedvergiftiging (ook wel sepsis genoemd). Bij het bekendere type B krijgt zo’n 70 procent hersenvliesontsteking en 30 procent bloedvergiftiging. Bij type W ligt die verhouding andersom. Opvallend aan type W is dat deze vaak maagdarmklachten veroorzaakt.

Wat zijn de verschijnselen bij bloedvergiftiging?
,,Tekenen van verwardheid of minder bewustzijn zijn redenen om aan de bel te trekken’’, zegt directeur van het Centrum Infectieziektebestrijding Jaap van Dissel. Plots hoge koorts, misselijkheid, duizeligheid en hoofdpijn zijn kenmerkend. Onder de huid ontstaan bloedingen, die te zien zijn als roodpaarse vlekjes in de huid. Als je op zo'n vlekje drukt, wordt de huid lichter maar blijft het vlekje goed zichtbaar. Veel vlekjes bij elkaar kunnen een blauwpaarse plek vormen. Bij vlekjes moeten alle alarmbellen afgaan. Ook diarree en overgeven komt voor. Binnen 24 uur kan iemand doodgaan aan bloedvergiftiging.

Wat gebeurt er bij hersenvliesontsteking?
Er treedt hoge koorts op met koude rillingen, braken en hoofdpijn. Buigen van het hoofd is soms pijnlijk, de nek kan stijf zijn. Baby's zijn slaperig en drinken slecht. Ze zijn prikkelbaar en huilen anders dan normaal. Soms bij het verschonen van de luier.

Hoe kun je meningokokkenziekte krijgen?
Een groot aantal mensen draagt de meningokokbacterie tijdelijk bij zich zonder dat zij zelf ziek worden. De meningokok bevindt zich in de neus of keel. Door hoesten of niezen komen kleine druppeltjes met de bacterie in de lucht. Je kunt besmet raken als iemand je in het gezicht hoest. De bacterie blijft niet in de buitenlucht zweven, want daar gaat die snel dood.

Wie kan type W krijgen?
Iedereen, maar jonge kinderen en tieners lopen het grootste risico. ,,Eerder kwam deze ziekte vooral in de wintermaanden voor, maar nu blijven er door het jaar heen gevallen binnenkomen'', betoogt meningokokkenexpert Van der Ende. ,,Dat wijst erop dat er iets merkwaardigs aan de hand is met deze bacterie.''

Waarom wordt de één wel ernstig ziek en de ander niet?
Dat heeft te maken met genetische achtergrond en conditie. De oudere mensen die ziek worden hebben vaak een verminderde weerstand. Kinderen in de pubertijd en bezoekers van bijvoorbeeld kroegen, lopen een hoger risico omdat ze meer contacten hebben. Van der Ende: ,,Vanaf 14 jaar neemt het dragerschap van de ziekte fors toe, vooral door sociaal gedrag zoals kroeg- en discobezoek, roken en zoenen.''

Wie worden er ingeënt?
Vanaf mei krijgen baby’s van veertien maanden een inenting tegen type W. Vanaf oktober worden van de 195.000 14-jarigen in Nederland er ruim 130.000 uitgenodigd. Het gaat om de 14-jarigen die zijn geboren tussen 1 mei 2004 en 31 december 2004.

Waarom zijn er te weinig vaccins?
In Engeland komt type W al op sinds 2012. ,,De Britten hadden eerder meer besmettingen en zijn daardoor ook eerder begonnen met vaccineren’’, verklaart programmamanager van het Rijksvaccinatieprogramma Hans van Vliet. ,,Daardoor is er zo weinig vaccin meer voor handen.'' Hoogleraar infectieziekten Jaap van Dissel vult hem aan: ,,Maar we hopen wel dat kinderen die dit najaar de uitnodiging krijgen massaal het vaccin gaan halen. Dat doe je niet alleen om te voorkomen dat je zelf ziek wordt, maar ook om het aantal dragers van de ziekte te verminderen, waardoor er onder de hele bevolking minder zieken en doden zullen zijn.''