Voorstander: Tara Flynn (50)
Tara Flynn ontdekte in 2006 dat ze ongewenst zwanger was. Ze was altijd zo voorzichtig geweest, gebruikte tijdens relaties anticonceptiemethoden voor de lange termijn, maar een "stoeipartij die het vermelden amper waard was" en een morning-afterpil die niet werkte gooiden haar leven ondersteboven.
De Ierse stand-upcomedian, toen 37, besloot de zwangerschap vroegtijdig te beëindigen en bekeek haar opties. Die waren simpel: dubieuze en gevaarlijke abortuspillen bestellen op het internet en een celstraf tot veertien jaar riskeren, of naar het buitenland afreizen. "In Ierland zit je dan opeens in het vliegtuig, als je geluk hebt. Als je geen geluk hebt, word je gedwongen de zwangerschap voort te zetten of het heft in eigen handen te nemen."
Flynn had geluk. Via via hoorde ze dat de kwaliteit van zorg in Nederlandse abortusklinieken hoogwaardig was - en relatief goedkoop, als je de prijs voor een vliegticket meerekende. Ze kon het net betalen. "Ik ging naar Utrecht, in mijn eentje, en daar kreeg ik hele meelevende zorg." Dertien jaar later breekt haar stem nog als ze het erover heeft. "Ik wil Nederland heel graag bedanken dat het zo goed voor me heeft gezorgd."
Genoeg geld voor een hotelovernachting had ze niet, maar eigenlijk wilde ze ook niets liever dan naar huis gaan en onder vrienden zijn. En dus stapte ze vlak na de medische procedure weer een vliegtuig in, "getraumatiseerd en gebukt onder het stigma. Ik voelde me een crimineel, hoewel ik dat technisch gezien niet was. En dan waren er nog de extreme stress van de zwangerschap zelf, de hormonen en de narcose die nog niet helemaal was uitgewerkt. Ik kan me niet herinneren waar ik die avond heb doorgebracht. De avond is volledig uit mijn herinnering verdwenen."
Taboe
Flynn was een van de ongeveer vierduizend Ierse vrouwen per jaar die naar het buitenland reizen om een zwangerschap te laten beëindigen. Een veelgebruikt eufemisme voor een abortus is 'naar Engeland gaan', vertelt ze. "Dat de kwaliteit van de abortuszorg in Nederland zo hoog was, zoals ik destijds van mensen hoorde, heeft een droevige reden; het systeem staat minder onder druk van een Ierse instroom dan dat van het Verenigd Koninkrijk."
Enkele jaren later besloot Flynn om met haar verhaal naar buiten te treden en de taboesfeer die rond het onderwerp hing te doorbreken. Als komiek had ze al een podium, wat ze gebruikte om een van de eerste Ierse vrouwen te worden die openlijk over de eigen abortus sprak. Flynn was er niet op uit om een van de gezichten van de ja-campagne te worden, maar: "Mensen hebben nu eenmaal een gezicht nodig."
"Het antiabortusperspectief is de standaardinstelling hier," vertelt ze. "Want dat is het enige waar we ooit over hoorden, het enige wat ons ooit werd geleerd. Degenen met dat perspectief waren de goede, deugdelijke mensen. Als je dat beeld in twijfel wilde trekken, moest je eerst een positie buiten de standaard betrekken, die daardoor bijna radicaal aanvoelde. Terwijl wij wisten dat we heel redelijke dingen zeiden en simpelweg de realiteit wilden erkennen."
"Mensen dachten eerder dat pro-abortus zijn betekent dat je zelf ook sowieso voor een abortus zou kiezen", zegt Flynn. "Maar je kunt zowel moreel tegen abortus zijn als tegen het opleggen van jouw eigen waarden aan iemand anders. Er is nu ook meer begrip voor de redenen om voor abortus te kiezen. Het gaat niet altijd om een noodgeval of een tragedie - maar ook een situatie die voor een buitenstaander heel normaal lijkt, kan veranderen in een noodgeval, wanneer je iemand dwingt het heft in eigen handen te nemen of een zwangerschap te voltooien die ze niet aankan."
Tijdlijn
- 1861: Abortus wordt strafbaar in Ierland.
- 1983: Na een referendum wordt het zogeheten achtste amendement toegevoegd aan de Ierse grondwet; het recht op leven van een ongeboren kind wordt gelijkgesteld aan dat van de moeder.
- 1992: Een rechter oordeelt dat een Ierse dertienjarige die zwanger raakte door een verkrachting en aan zelfmoordgedachten lijdt geen toestemming krijgt om voor een abortus naar Engeland te reizen. Het hooggerechtshof vernietigt de uitspraak. Na twee referenda wordt de grondwet weer aangepast; Ierse vrouwen krijgen het recht om een abortus in het buitenland te ondergaan en om zich daarover te laten informeren.
- 2012: De Indiase Savita Halappanavar sterft aan bloedvergiftiging tijdens een miskraam in een ziekenhuis in Galway. Een abortus, die volgens critici haar leven had kunnen redden, wordt geweigerd.
- 2013: De abortuswetgeving wordt aangepast. Abortus is voortaan toegestaan als het de enige optie is om het leven van de moeder te redden. Op het ondergaan van of assisteren bij een onwettige abortus komt een maximumstraf van veertien jaar cel te staan.
- 2016: De VN veroordeelt het Ierse beleid als inhumaan. De Ierse regering stelt een commissie aan, de Citizen's Assembly, om de abortuskwestie te onderzoeken. Die bestaat uit een voorzitter, 33 afgevaardigden van politieke partijen en 66 willekeurig gekozen 'gewone Ieren'
- 2017: De Assembly adviseert de overheid om abortus in de eerste fase van een zwangerschap legaal te maken. Het referendum van vrijdag wordt aangekondigd.
Tegenstander: Abigail Malone (24)
Abigail Malone van Save The 8th, een campagnegroep die pleit voor een nee-stem op het referendum, ziet die realiteit anders. "Als het achtste amendement uit onze grondwet wordt gehaald, zal elk ongeboren kind geen enkele grondwettelijke rechten meer hebben (het referendum draait specifiek om het achtste amendement, dat stelt dat het recht op leven van een ongeboren kind gelijk is aan dat van de moeder, red.). Dan geven we de volledige controle over aan onze politici, en op het gebied van abortus zijn die niet te vertrouwen."
Malone rekent het de leden van de huidige Ierse regering, onder wie premier Leo Varadkar en minister Simon Harris (Gezondheid), zwaar aan dat zij hun antiabortusstandpunt lieten varen toen een adviescommissie de regering aanraadde abortus te legaliseren. Het toont aan dat ze ongeloofwaardig zijn, zegt ze.
Save The 8th richt zich voor de nee-campagne vooral op de concrete plannen van de regering. Malone: "Tot twaalf weken kan een zwangerschap worden afgebroken zonder dat de vrouw daarvoor een reden hoeft te geven. Tot zes maanden kan dat op doktersindicatie. Daarbij wordt 'geestelijke gezondheid' ook aangevoerd als geldige reden, terwijl niet wordt toegelicht welke medische professional daar toestemming voor moet geven. Dat hoeft dus niet eens een psychiater te zijn."
"Ik denk niet dat abortus de oplossing is voor welke noodsituatie dan ook", zegt Malone. "Er bestaat geen situatie die beter kan worden gemaakt door een ongeboren kind om het leven te brengen."
Save The 8th wil dat de regering ervoor zorgt dat er andere voorzieningen zijn om aanstaande moeders die zich in moeilijkheden bevinden te helpen. Malone: "Er moeten meer crisiscentra voor verkrachtingsslachtoffers komen, en financiële steun voor alleenstaande ouders en arme gezinnen. De woningcrisis in Ierland moet worden opgelost. Ik vind dat voor elke Ierse vrouw die denkt dat abortus de enige optie voor haar is, de regering en de mensen in haar leven haar hebben gefaald."
Gelaagd debat
Uit de laatste peilingen blijkt dat 40 procent van de Ierse kiezers van plan is 'ja' te zeggen op de vraag of het 8ste amendement zijn tijd heeft gehad en 30 procent voor een nee-stem gaat. Daar is de strijd nog niet mee gestreden: een vijfde van de kiezers geeft aan nog geen besluit te hebben genomen.
Wat de uitkomst van het referendum ook wordt, het nationale debat over abortus heeft een gelaagdheid gekregen die in 1983 ver te zoeken was, zeggen zowel voor- als tegenstanders. In een land waar tot een paar jaar geleden het 'A-woord' niet in beleefd gezelschap kon worden uitgesproken, hebben beide kampen eindelijk de kans gekregen om op een gelijkwaardige wijze met elkaar in debat te gaan.