Plensbuien: wen er maar aan, en haal de tegels uit je tuin

Meestal word ik pas in juli gebeld met vragen over wateroverlast, zegt Hugo Gastkemper, de directeur van Stichting Rioned. Hij inventariseerde in 2014 wat gemeenten doen aan regenwateroverlast. "Maar zo'n vroege wolkbreuk in mei laat zien dat het klimaat inderdaad verandert."

En dit is beslist geen incident, zegt hij. "Wen er maar aan. Of nog beter: doe er iets tegen." Gastkemper berekende destijds met de cijfers aangeleverd door 278 gemeenten dat deze in 2014 ruim achtduizend keer overlast hadden ondervonden door overtollig regenwater. Hij vermoedt dat het aantal incidenten de jaren daarna alleen maar is toegenomen.

Vanwege het grote aantal hoosbuien heeft de Stowa, de Stichting Toegepast Waterbeheer, zojuist de neerslagstatistieken aangepast door ook de duur van buien en de herhalingstijd in de berekening mee te nemen, zegt Michelle Talsma. "Daardoor vallen de statistieken tot enkele tientallen procenten hoger uit dan die van 2007 en 2015. We gaan er nu van uit dat de extreme buien die voorheen eens in de 200 tot 500 jaar voorkomen, nu vier tot vijf keer zo vaak neerdalen. Dat betekent dus eens in de 50 tot 100 jaar."

Natte voeten

Daardoor neemt het risico op natte voeten aanzienlijk toe, al verschilt dat per regio. "Wolkbreuken kunnen overal plaatsvinden, maar het bodemgebruik en de grondwaterstand zijn regionaal", aldus Talsma. "Zuid-Limburg kent heuvels met dorpen in het dal, pal aan de beek. Zo'n gebied loopt extra risico." Verstedelijkt gebied ook, of beter gezegd 'versteend' gebied. En dat geldt ook voor gebieden met een hoge grondwaterstand. De bodem daar is niet in staat veel extra water op te nemen.

Inmiddels weet driekwart van de Nederlandse gemeenten waar de zwakke plekken liggen als de hemel open gaat. Zij hebben dit jaar een digitale 'stresstest' ondergaan waarin een wolkbreuk wordt gesimuleerd die burgemeesters liever niet in het echt meemaken. Vóór 2019 moeten álle gemeenten hun pijnpunten kennen. Die informatie komt vervolgens in handen van de Twentse hoogleraar Stefan Kuks. Die werkt in opdracht van het ministerie aan het Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie.

Met Prinsjesdag bood Kuks zijn eerste rapport aan. Daarin gaat hij ervan uit dat er bij een opwarming van 2 graden 30 procent meer regen valt. "We komen er nu achter dat het sneller gaat dan verwacht. Kijk maar om je heen. We hebben over een week of wat de warmste mei in 300 jaar achter de rug."

Kuks zoomt in op de materiële schade die Nederland zal lijden als het géén maatregelen treft. "Als we niets doen, heeft ons land in 2050 maar liefst 71 miljard euro schade opgelopen. En die schade ontstaat nu al. De stad Kopenhagen werd op 2 juli 2011 getroffen door een wolkbreuk. De schade bedroeg 1,2 miljard euro. In eigen land werd de landbouw getroffen: Zuid-Nederland leed in juni 2016 700 miljoen schade door aanhoudende regen."

Minder tegels

De grote vraag ligt voor, aldus Kuks, hoe we die schade kunnen terugbrengen tot een acceptabel bedrag. Want wateroverlast helemaal voorkomen, dat zal niet lukken. Probleem is te bepalen wie verantwoordelijk is voor de maatregelen. Volgens de Waterwet zorgt de gemeente voor een doelmatige verwerking van het afvloeiende regenwater. Maar ook burgers hebben een taak: die moeten zorgen voor de opvang van water in hun eigen tuin. Dicht tegelen is er straks niet meer bij. En dan moet de rijksoverheid tekenen voor grote infrastructurele projecten.

In 2019 neemt Kuks het voortouw in een landelijke 'risico-dialoog' met alle partijen, maar hij heeft al een idee welke kant dat gesprek uit moet gaan. "Het kabinet heeft besloten dat nieuwe woningen per 1 juli 2018 gasloos moeten zijn. Maar waarom zijn ze niet klimaatbestendig?"

Dat moet je volgens hem direct in de bouwregelgeving meenemen. Kuks: "Gemeenten denken dat ze niet scoren met een nieuwe riolering. Daar zie je immers niks van. Dat verandert als je de afvoer combineert met de herinrichting van een stedelijk gebied." Die kant moeten we op, zegt Kuks, de kant van de 'integrale aanpak'. Maar misschien is Nederland daar pas rijp voor na de volgende wolkbreuk.

Lees ook: Hoe goed is Nederland eigenlijk op extreem weer voorbereid?

Als Nederland in een paar dagen meer dan een meter neerslag te verwerken kreeg, zoals in het zuiden van de Verenigde Staten het geval was, zouden hier ook de polders helemaal blank staan.

Lees ook: Nieuwe Brabantse gemeente wil 'tuintegeltaks' invoeren

Bewoners van de nieuwe Brabantse gemeente Altena moeten volgend jaar wellicht een 'tuintegeltaks' betalen als zij van hun borders een veredelde parkeerplaats hebben gemaakt.