Direct naar artikelinhoud
ReportageGeweld tegen ambtenaren

U ziet het goed, deze vuilnisman heeft beveiliging

Tientallen miljoenen heeft het Rijk gestoken in beleid om het geweld tegen ambtenaren te beteugelen. Maar nu zelfs boswachters en vuilnismannen worden bedreigd, is de vraag: wat helpt er nog?

en
Ad van den Berk, buitengewoon opsporingsambtenaar (boa) van de gemeente Best, terwijl hij op zijn mountainbike achter de vuilniswagen aan fietst. Foto Marcel van den BerghBeeld -

'Het is best erg dat het zo moet’, verzucht Ad van den Berk, buitengewoon opsporingsambtenaar (boa) van de gemeente Best, terwijl hij op zijn mountainbike achter de vuilniswagen aan fietst. ‘Maar je doet het voor de veiligheid van die vuilnismannen.’

Het Brabantse Best heeft een nieuw afvalscheidingssysteem, met voor sommige huishoudens wel vijf verschillende kliko’s. Aanvankelijk deelden de vuilnislieden slechts gele kaarten als waarschuwing uit voor verkeerd gescheiden afval. Maar toen ze begin maart ook rode kaarten gingen uitdelen en afvalbakken lieten staan, werden ze door enkele boze bewoners uitgescholden, bedreigd en agressief bejegend. Er is zelfs een vuilniswagen klemgereden – de straat werd geblokkeerd.

De mannen van het afvalverwerkingsbedrijf voelden zich niet meer veilig in de straten van Best. Burgemeester Hans Ubachs besloot in te grijpen. ‘Ze moeten met hun vingers van onze mensen afblijven, en ook van de mensen die voor ons werken’, verklaart hij op het gemeentehuis. Sinds twee weken fietst of rijdt dus steeds een ‘boa’ mee met de vuilnis­wagen.

Na de ambulancebroeders, politiemensen, brandweerlieden, buschauffeurs, treinconducteurs, boswachters, jeugdzorgmedewerkers, politici, viscontroleurs en andere publieke dienstverleners worden nu dus ook de afvalophalers doelwit van boze burgers.

‘Triest’, vindt Ubachs. ‘Maar bewoners mogen die mannen niet hinderen in hun werk, verbaal bedreigen of verwensingen naar het hoofd slingeren. Gelukkig is er nog geen fysiek geweld gebruikt. Een vuilnisman kreeg wel te horen: ik weet waar je kinderen naar school gaan. Dat is onacceptabel.’

Korte lontjes en meldprotocollen

Ruim een op de drie functionarissen met een publieke taak heeft te maken met agressie en geweld, blijkt uit onderzoek van TNO. Meestal gaat het om intimidatie, maar ook lichamelijk geweld, seksuele intimidatie en pesten komen voor. Slachtoffers werken relatief vaak in de zorg, bij de politie en in het openbaar vervoer. De gevolgen: ­gezondheidsklachten, burn-outs en hoger ziekteverzuim.

Het ministerie van Binnenlandse ­Zaken trok van 2006 tot en met 2016 bijna 40 miljoen euro uit voor het bestrijden van agressie en geweld tegen publieke dienstverleners. Er kwamen campagnes, actieplannen, onderzoeken en lik-op-stukstraffen. Het programma Veilige Publieke Taak had tot doel de incidenten met 15 procent terug te dringen. Maar het aantal voorvallen nam nauwelijks af.

Hoewel de incidenten zich blijven opstapelen, schreef minister van Binnenlandse Zaken Kajsa Ollongren in 2017 aan de Tweede Kamer dat alle inspanningen om geweld tegen ambtenaren en andere publieke dienstverleners aan te pakken, niet zinloos zijn geweest. Volgens haar is er bewustwording gecreëerd dat agressie en geweld tegen medewerkers met een publieke taak ‘niet part of the job is’ – al blijkt dat nog niet uit de cijfers en de praktijk.

Trainingen in de omgang met agressie lijken enig nut te hebben, net als betere registratiesystemen, blijkt uit evaluatie-onderzoek in opdracht van het ministerie. Maar ruim driekwart van de agressie-incidenten staat volledig los van het optreden van dienstverleners of hun organisatie. Anders gezegd: korte lontjes laten zich niet beteugelen door monitors, regioplannen en meldprotocollen.

Noodklok

Volgens Bas van Stokkom, socioloog verbonden aan het Criminologisch ­Instituut van de Radboud Universiteit, is agressie tegen publieke dienstverleners een gevolg van enerzijds doorgeslagen assertiviteit en anderzijds tanend gezag. ‘Mensen laten zich door niemand iets vertellen’, schrijft hij in zijn essay Met gezag! Agressie tegen werknemers met een publieke taak. ­Gezagsuitoefening – en de daarmee verbonden aansporing tot de naleving van regels – is veel kwetsbaarder geworden, analyseert hij.

Deze week luidde Staatsbosbeheer de noodklok na twee zware mishandelingen van boswachters in korte tijd. Vorig weekeinde liep een boa-boswachter een gebroken neus op tijdens een surveillance in recreatiegebied IJsselmonde in Zuid-Holland.

Een grote groep was op scooters en een quad het alleen voor wandelaars toegankelijke wandelpark ingegaan en had daar een kampvuur gemaakt. Toen twee buitengewoon opsporingsambtenaren de groep daarop aanspraken, kwam het tot schermutselingen. Eén ambtenaar werd in de brandnetels geduwd en twee keer hard op het hoofd geslagen. De politie was snel ter plaatse en kon twee verdachten aanhouden.

Eind april liep een boswachter van Staatsbosbeheer in Oost-Brabant een gebroken enkel op toen twee recreanten bij het uitschrijven van een bekeuring agressief werden en hem te lijf gingen. ‘Volstrekt onacceptabel’, zegt directeur Sylvo Thijsen van Staatsbosbeheer. Hij wil dat zijn mensen worden uitgerust met zwaardere ‘geweldsmiddelen’ om meer respect af te dwingen. Nu dragen boa-boswachters alleen nog handboeien, binnenkort krijgen ze ook een wapenstok. Thijsen pleit er bij justitie voor om de boswachters ook uit te rusten met pepperspray.

Het Openbaar Ministerie wordt volgens een eigen richtlijn geacht strafeisen in gewelds- en agressiezaken tegen publieke dienstverleners flink te verhogen, maximaal tot het drievoudige. Onderzoek naar het effect van die maatregel is er niet. Socioloog Van Stokkom betwijfelt in zijn essay of strafverzwaring veel oplost. Wie in een opwelling handelt, denkt doorgaans niet ver vooruit.

De mondige burger is snel op zijn ­tenen getrapt. Uit onderzoek blijkt dat agressors zich beperkt voelen in hun vrijheid, ontevreden zijn over de bejegening of zich onrechtmatig behandeld voelen. Al ligt soms ook miscommunicatie aan uitbarstingen ten grondslag. Alcohol en drugs, groepsdruk en psychische problemen vergroten de kans op escalatie.

Rode kaart

Met het nieuwe afvalscheidingssysteem in Best zijn de vuilnismannen niet alleen ophaler maar ook controleur geworden: een verkeerd gevulde oftewel ‘vervuilde’ afvalbak wordt niet meegenomen. Dat wekt her en der onbegrip en wrevel. Het nieuwe systeem is bovendien best complex met al die verschillende kliko’s – het is nog maar de vraag of het in deze vorm zal standhouden wanneer het nieuwe gemeentebestuur aantreedt. En de gemeente erkent dat ze best wat steken heeft laten vallen bij de communicatie daarover. Maar, zegt burgemeester Ubachs, het blijft onaanvaardbaar dat sommige bewoners hun onvrede en agressie uitleven op de uitvoerders van het beleid.

De boa’s in Best rijden niet alleen mee om de vuilnismannen te beschermen, maar ook om waar nodig uitleg te geven over de afvalscheiding. De meeste onduidelijkheid is er over de grijze kliko voor plastic, metalen verpakkingen en drankkartonnen: wat mag er wel en niet in?

‘Als er een rode kaart aan de bak wordt gehangen en deze dus niet wordt geleegd, worden sommige mensen kwaad en beginnen te schelden’, vertelt Van den Berk. ‘Maar als ze een boa zien, dan zakt de verbale agressie al wat in. Dan leg ik uit waarom de bak niet wordt geleegd en geef ik ze een groene informatiefolder. Meestal is de kou dan uit de lucht.’

Op het gemeentehuis verklaart Ubachs: ‘Ik moet prioriteiten stellen en dit heeft prioriteit. Het uniform van de boa straalt gezag uit. Hij gaat met de bewoners in gesprek en kanaliseert de onlustgevoelens. We gaan ermee door tot de vuilnislieden zich weer veilig voelen.’

Boa? Wat is een boa?

‘Gebroken neuzen en gebroken armen zijn helaas geen uitzondering meer’, zegt Eric Lakenman, consulent bij de Nederlandse BOA Bond, de vakbond van de boa. Bij de bond komen steeds meer meldingen van geweldsincidenten binnen. Nederland telt inmiddels 23.500 buitengewone opsporingsambtenaren, dat aantal neemt volgens Lakenman snel toe. Ook boswachters hebben vaak de boa-status.

‘Voor kleine criminaliteit heeft de politie minder tijd en mankracht’, zegt hij. ‘Milieudelicten, horecacontroles, het opsporen van gestolen e-bikes – er komen steeds meer handhavende ­taken op het bordje van boa’s terecht.’ Daardoor komen zij vaker in conflict­situaties. ‘Er zijn altijd personen die zich niet kunnen beheersen als ze tegenspraak of een bekeuring krijgen.’

Bekijk de vlog die de Nederlandse BOA Bond maakte over de mishandelde handhaver in Deest

Een centraal registratiesysteem voor agressie tegen boa’s is er niet, al onderzoekt de vakbond de mogelijkheden daartoe. Amsterdam telde vorig jaar al ruim driehonderd agressieve uitingen tegen gemeentelijke handhavers. Lakenman: ‘Iedereen die een politieagent tegenkomt weet: die is bewapend en kan mij arresteren. Een boa wordt nog steeds gezien als een stadswacht. Mensen weten niet wat van een boa te verwachten, en soms weet de boa dat zelf ook niet.’

Niet alleen de status van boa’s is onduidelijk. Ze weten vaak niet precies wanneer ze geweld mogen gebruiken en kunnen daar zelfs voor vervolgd worden. Ook de informatie-uitwisseling met de politie, bijvoorbeeld over gevaarlijke verdachten, schiet tekort. Bovendien verschilt de boa-uitrusting per werkgever. ‘Er zit geen lijn in’, zegt Lakenman. De BOA Bond vindt dat alle boa’s handboeien, wapenstok en pepperspray bij zich zouden mogen dragen. De Vereniging van Nederlandse ­Gemeenten is tegen, uit vrees voor escalatie van conflicten. In Zaanstad, Middelburg en Breda zijn handhavers inmiddels gewapend met bodycams

De gemeente Zaanstad rust boa's sinds kort uit met een bodycam. In deze reportage vertellen ze waarom.

Op straat in Best zegt milieuboa Van den Berk ondersteuning door justitie te missen. ‘Wij kunnen nog zoveel verhalen over bedreigingen en beledigingen uitschrijven, de meeste zaken worden door het Openbaar Ministerie geseponeerd. We zijn een polderland – alles moet maar kunnen. Hetzelfde geldt voor de buschauffeurs die voor rotte vis worden uitgescholden. Dan wordt al snel geredeneerd: je bent professional, daar moet je maar tegen kunnen.’

Recent geweld tegen ambtenaren

Januari 2017: een man die op station Gouda NS-medewerkers in het gezicht heeft gespuugd, krijgt twee weken cel.

Mei: een man uit Waddinxveen die ambulancepersoneel heeft mishandeld, krijgt een werkstraf van 120 uur.

Juni: een buitengewoon opsporingsambtenaar die in het Gelderse Deest een visser gebiedt zijn kampvuur te doven, wordt zwaar mishandeld.

Augustus: een 16-jarige jongen uit Varsseveld breekt de pink van een agent.

 Augustus: de bemanning van een pulskotter met illegaal vistuig wordt aangehouden omdat ze op volle zee visserij-inspecteurs van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) in gevaar brengen.

Oktober: acht jongeren uit Rijswijk en Den Haag mishandelen twee gemeentelijke handhavers.

Februari 2018: twee jongens mishandelen in De Lier twee boa’s.

Februari: Boswachters in Oostvaardersplassen worden met de dood bedreigd vanwege onvrede over het afschieten van grote grazers.

Maart: Een buschauffeur in Amersfoort wordt door een passagier met de dood bedreigd en mishandeld.

April: In Oldebroek wordt een boa geschopt.

Mei: Een boswachter in natuurgebied IJsselmonde loopt een gebroken neus op als hij een kampvuur wil beëindigen.