Nerveus Brussel vreest populistisch Italië – uitgavendrift is ‘totale overmoed’ en ‘zelfdestructie’

De nervositeit neemt toe in Brussel nu een nieuwe regering in Italië van de rechtse Lega en de populistische Vijfsterrenbeweging steeds waarschijnlijker wordt. Europees Commissaris Dombrovskis (Euro) loste donderdag het eerste waarschuwingsschot: Rome, houd u aan de regels van het Stabiliteitspact! Daarvoor is Brussel meer aangewezen op de disciplinerende werking van de financiële markten dan op haar eigen verbale corrigerende tikjes.

Het Romeinse coalitieakkoord kan, afgaande op wat is gelekt, het best omschreven worden als een dikke opgestoken middelvinger naar alle Brusselse begrotingsafspraken. Alle plannen opgeteld – belastingverlaging, hogere uitkeringen, het terugdraaien van de pensioenhervorming – stijgen de Italiaanse overheidsuitgaven volgens economen met 100 miljard euro per jaar.

Onacceptabel voor een land met een staatsschuld van ruim 130 procent, oordelen betrokken EU-ambtenaren. Ze vergelijken de Lega-Vijfsterren-plannen met die van de toenmalige Griekse minister van Financiën Varoufakis. ‘Totale overmoed’, concludeert een betrokkene. Een ander ziet een parallel met de Brexit: ‘Totale zelfdestructie.’

De ambtenaren benadrukken dat er nog geen witte rook is in Rome. De president moet zijn oordeel nog uitspreken, net als de leden van de twee partijen. Bovendien is er nog geen premier gevonden die de rechts-populistische coalitie gaat leiden. Maar waar aan het in begin van de week vrolijke gelatenheid domineerde in de Brusselse wandelgangen – ‘schei toch uit, die coalitie komt er nooit’ – was er donderdag sprake van onrust, en niet alleen bij Dombrovskis.

De Europese Commissie en de eurolanden staan redelijk machteloos als Lega en Vijfsterren hun plannen inderdaad ten uitvoer brengen. De Commissie zal indringende brieven schrijven, kan Italië zelfs versneld in het strafbankje zetten, maar het is niet waarschijnlijk dat Lega en Vijfsterren daarvan onder de indruk raken. De boete van zo’n strafprocedure – nog nooit opgelegd – bedraagt 0,5 procent van het bruto binnenlands product, niet direct het grootste drama als je staatsschuld al 130 procent bedraagt.

Geen begrip

Noch de noordelijke noch de zuidelijke eurolanden hebben begrip voor de Italiaanse uitgavendrift. Ook Griekenland, dat na jaren van financiële noodhulp vanaf augustus zelf weer moet lenen op de markten, zit niet te wachten op nieuwe paniek in de eurozone.

Wat resteert is een harde clash, voorspellen de ambtenaren. Waarbij alleen de financiële markten met stijgende rente op Italiaanse leningen de nieuwe coalitie in het gareel kunnen krijgen. Een voorbode daarvan was donderdag al zichtbaar: de rente kwam op het hoogste peil sinds maanden.

Als Duitsland 100 miljard euro extra per jaar zou uitgeven, kreeg het een staande ovatie in Brussel. Berlijn kan het zich veroorloven, Rome niet. De staatsschuld van Italië zit al decennia ruim boven de 100 procent, hoewel het Stabiliteitspact een plafond van 60 procent voorschrijft. 

Jaar in jaar uit werd een oogje toegeknepen: geholpen door een flexibeler interpretatie van de Europese begrotingsregels, met instemming van de Commissie en de andere eurolanden. Dat het coalitieakkoord van Lega en  Vijfsterren nu bedreigend is voor de andere eurolanden, hebben ze deels aan zichzelf te wijten.

Hét probleem van Italië is zijn zwakke economische groei. Elk jaar wijst de Commissie daarop, doet ze aanbevelingen, die Rome vervolgens lachend weer vergeet. Net zoals Nederland geen boodschap heeft aan de Brusselse oproep om de hypotheekrenteaftrek te versoberen en het handelsoverschot te verminderen. Het gaat immers om aanbevelingen.

‘Verplichtingen zitten niet onze gereedschapskist’, zegt een Commissieambtenaar. ‘En dat laat zich nu weer eens voelen.’