Facebook slaat uw interesses op, ook de gevoelige zaken
Op basis van klikgedrag legt Facebook lijsten aan met interesses van individuen. Zo koppelt de techreus ‘bloemen’ en ‘koken’ aan gebruikers, maar ook ‘fascisme’ en ‘homoseksualiteit’. Overtreedt het bedrijf daarmee Europese privacywetten? Juristen zijn verdeeld.
Dat Facebook gegevens van zijn gebruikers verzamelt om gepersonaliseerde advertenties te kunnen verkopen? Dat is duidelijk. Maar nu wordt in Europa de vraag opgeworpen of sommige van die bijeengeveegde kenmerken zo privé zijn, dat het zogenoemde ‘bijzondere persoonsgegevens’ worden, die niet zomaar gebruikt mogen worden.
Naar aanleiding van onderzoek van de Deense publieke omroep DR, publiceren verschillende internationale nieuwsmedia als The Guardian vandaag over mogelijke overtredingen die Facebook begaat rondom deze bijzondere persoonsgegevens. En ondanks vergelijkbare regelgeving, blijken privacy-experts in verschillende landen daar anders over te denken.
Het juridische getouwtrek draait om de lijst van advertentievoorkeuren die Facebook aan zijn gebruikers koppelt. Wie grasduint op het netwerk, laat overal sporen achter. Die gebruikt Facebook om in te schatten in welke onderwerpen een persoon geïnteresseerd is.
Facebook noteert ook sleutelwoorden als ‘rechts extremisme’, ‘homoseksualiteit’ en ‘geweld’
‘Like’ je de pagina van het Concertgebouw? Dan voegt Facebook ‘klassieke muziek’ aan jouw advertentie-voorkeuren toe. Klik je op een advertentie voor een vakantie in Nepal? Dan heb je vast belangstelling voor reizen. Ook wie met zijn facebook-account inlogt op externe apps als Ticketswap of Thuisbezorgd, ziet de reclame op zijn tijdlijn veranderen.
Maar uit de analyse die de Deense DR maakte van de advertentie-voorkeuren van Deense facebookgebruikers, blijkt dat de datareus niet alleen bijhoudt dat bepaalde mensen belangstelling kunnen hebben in thema’s als ‘bloemen’ of ‘koken’. Nee, de dataverzamelaar noteert ook sleutelwoorden als ‘rechts extremisme’, ‘homoseksualiteit’ en ‘geweld’.
Daarmee overtreedt Facebook Europese privacywetten, stellen Deense juristen, zowel de huidige als de nieuwe regels die 25 mei ingaan rondom datagebruik. Zij vinden namelijk dat deze data onder ‘bijzondere persoonsgegevens’ vallen: details over gevoelige zaken als iemands godsdienst, politieke gezindheid of seksuele geaardheid. Deze mag Facebook maar in twee gevallen verwerken: als de persoon in kwestie zelf openbaar heeft gemaakt dat hij christen is óf als hij uitdrukkelijk heeft ingestemd met het gebruiken van die persoonlijke gegevens. En goedkeuring? Daarom vraagt het sociale netwerk niet.
‘Stefan Kulk is islamiet’ betekent iets anders dan ‘Stefan Kulk heeft interesse in de islam’
Ethiek
Nederlandse juristen moeten nog maar zien of Facebook hoge boetes boven het hoofd hangt. De Utrechtse onderzoeker technologie en recht Stefan Kulk geeft een andere uitleg aan het begrip bijzondere persoonsgegevens. “Ethisch gezien vind ik het totaal fout dat Facebook gevoelige gegevens uit je klikgedrag destilleert om daarmee advertenties te kunnen personaliseren. Juridisch gezien ligt dat anders.”
Kulk: “‘Stefan Kulk is islamiet’ betekent iets anders dan ‘Stefan Kulk heeft interesse in de islam’. De eerste zin valt onder bijzondere persoonsgegevens, maar die tweede? Dat is afhankelijk van hoe ruim je het begrip uitlegt. Interesse in de islam hoeft niet per se iets te zeggen over je religieuze voorkeur.”
Bovendien, zegt Kulk, stelt Facebook die lijst aan voorkeuren samen op basis van inschattingen. Wie bijvoorbeeld de pagina van de Gay Pride ‘liked’, zou gekoppeld kunnen worden aan ‘homoseksualiteit’, terwijl hij of zij hetero is. Zoek je op de term ‘Forum voor Democratie’ omdat je Thierry Baudet zo stom vindt? Dan kan zijn partij pardoes in je lijst van voorkeuren belanden.
“Die interesses zeggen niet één op één iets over iemand. Dat ligt mogelijke anders wanneer Facebook jou koppelt aan de kenmerken ‘Lodewijk Asscher’, ‘PvdA’ en ‘PvdA Utrecht’. Zo’n combinatie wijst wel een bepaalde richting op. Maar zelfs dan is onduidelijk of het om bijzondere persoonsgegevens gaat, het is een grijs gebied.”
De norm is te vaag, jurisprudentie over dit onderwerp mist
Vaag
Ook Gerrit-Jan Zwenne, hoogleraar privacy- en internetrecht aan de Universiteit van Leiden en advocaat in Amsterdam, vindt de reikwijdte van het begrip bijzondere persoonsgegevens vooralsnog te onduidelijk om te kunnen stellen dat Facebook fout zit.
“Die claim kunnen toezichthouders voor de rechter niet zonder meer overeind houden. De norm is te vaag, jurisprudentie over dit onderwerp mist. Voordat iemand kan bewijzen dat Facebook de wet overtreedt, moeten er eerst allerlei rechtsvragen over bijzondere persoonsgegevens worden opgehelderd.”
En Facebook zelf? Het bedrijf gaat in de verklaring aan de Deense omroep DR niet in op het begrip. ‘Net als andere internetbedrijven laat Facebook zijn gebruikers advertenties zien op basis van onderwerpen waarvan we denken dat mensen er geïnteresseerd in zouden kunnen zijn’, schrijft het concern. ‘Maar zonder gebruik te maken van gevoelige persoonlijke gegevens (..) Onze manier van adverteren is in lijn met de Europese wetgeving.’
Welke gegevens koppelt de techreus aan zijn gebruikers?
In de minuten waarin we achteloos doorklikken op Facebook, maakt de dataverzamelaar een gedetailleerd profiel van ons aan. De techreus probeert in te schatten waarin gebruikers geïnteresseerd zijn, zodat Facebook nóg gerichter kan adverteren.
Uit onderzoek van de Deense publieke omroep DR blijkt dat Facebook niet alleen algemene kenmerken als ‘breien’, ‘literatuur’ of ‘popmuziek’ aan zijn gebruikers koppelt, maar ook persoonlijkere sleutelwoorden, die gevoelig zouden kunnen liggen. Deense Facebook-gebruikers vonden in hun lijst van advertentie-voorkeuren bijvoorbeeld ‘communisme’, ‘homoseksualiteit’ en ‘Republikeinse Partij van de VS’.
Trouw analyseerde de data van acht Nederlandse facebook-gebruikers. Ook daarin was informatie te vinden, die mogelijk vallen onder de ‘bijzondere persoonsgegevens’. In een drietal lijsten werd ‘VVD’ als advertentievoorkeur genoemd, ook wanneer de persoon in kwestie nooit pagina’s van de VVD had geliked. Ook de kenmerken ‘Lodewijk Asscher’, ‘fascisme’, en ‘linkse politiek’ kwamen naar boven.
Ga zelf na welke interesses Facebook aan u koppelt
Wie wil weten welke interesses Facebook aan hem of haar heeft gelinkt, kan die informatie gemakkelijk opduikelen via facebook.com/ads/preferences. Uit analyse is gebleken dat gevoelige gegevens voornamelijk te vinden zijn onder het kopje ‘lifestyle & culture’.
Op bovenstaande website verstrekt Facebook ook informatie over de manier waarop het bedrijf adverteert. Bovendien kunnen gebruikers aangeven geen belangstelling te hebben voor bepaalde advertentie-voorkeuren die Facebook heeft ingesteld. Die interesses worden dan niet meer gebruikt om advertenties persoonlijker te maken.
Lees ook: ‘Privégegevens zijn vogelvrij bij Facebook’
Facebook kwam in maart in de problemen nadat uitlekte dat privégegevens van miljoenen gebruikers mogelijk zijn misbruikt om stiekem kiezers te beïnvloeden om op Trump te stemmen.