Eindhoven op de rand van de afgrond

Aan de buitenkant ziet het er allemaal zo mooi uit, in Eindhoven. Hijskranen  in de stad, er wordt volop gebouwd. Volle terrassen in de binnenstad, de restaurants puilen uit. En de komende vier jaar wordt er door overheid, bedrijfsleven en onderwijsinstellingen volop in de stad geïnvesteerd, om de stad (nog) aantrekkelijker te maken. Onder de vlag van Brainport wordt daar maar liefst 370 miljoen euro ingepompt. 

Maar dat is de buitenkant. Het bestuurlijk epicentrum van de stad, het gemeentehuis aan het Stadhuisplein, dat ziet er anders uit. Heel anders. Cynici zouden zeggen: dat is rot. Realisten zeggen: dat stadhuis staat op instorten. Want de financiële fundering waarop het stadhuis rust, is zo wankel geworden dat snelle renovatie van dat fundament dringend noodzakelijk is.  Anders verdwijnt het stadhuis in de afgrond.

Is de situatie dan echt zo alarmerend? Ja. Een andere conclusie kan niet getrokken worden nadat de onafhankelijke Rekenkamer van de Eindhovense gemeenteraad dinsdagavond de bevindingen presenteerde van een onderzoek naar de financiële situatie waarin de gemeente zich bevindt. 

Conclusies: de reserves zijn de afgelopen paar jaar op onverantwoorde wijze geplunderd om de gaten te dichten die elders zijn ontstaan, vooral in het sociaal domein. Het tekort op sociaal domein is ontstaan omdat bij de invoering van zorg- en welzijnsinstelling Wij Eindhoven van te voren niet goed berekend is hoe groot de risico's zijn die daarmee werden gelopen. 

Het gevolg: in drie jaar tijd wordt er in het sociaal domein maar liefst 110 miljoen euro te veel uitgegeven, een begrotingsoverschrijding van zo'n 10 procent. De gemeentelijk reserves zijn daardoor geslonken tot slechts 46 miljoen euro, ongeveer de helft van wat het afgesproken is tussen raad en B & W. Dat is 10 procent van het bedrag dat rechts onderaan de gemeentebegroting staat, dit jaar zo'n 850 miljoen euro. 

De vergelijking gaat uiteraard niet helemaal op, maar stel dat dit bij een willekeurig bedrijf ergens in Brainport was gebeurd. De directeur van dit bedrijf was op staande voet ontslagen, en de financieel verantwoordelijke man was op spoorrails en met pek en veren besmeurd Zuidoost-Brabant uitgejaagd. En de aandelenkoers van de firma is gekelderd.  

Zo niet aan het Stadhuisplein. In de Eindhovense politiek zit iedereen nog keurig netjes op zijn plaats. Er is geen schrammetje, bultje of pleister te zien. Volgens de wethouders valt het namelijk allemaal best nog wel mee. En wordt er al een tijdje hard gewerkt aan maatregelen om de tekorten terug te dringen. Al blijkt keer op keer dat de resultaten daarvan tegenvallen - ook daar wijst de Rekenkamer nog eens fijntjes op.  Dit jaar loopt de gemeente daardoor nog eens 10 miljoen euro aan besparingen, een bedrag dat al wel was ingeboekt en ook nu weer uit de reserve moet worden gehaald.  

En de gemeenteraad? Die moppert af en toe wel, maar laat de zaak in feite al anderhalf jaar goeddeels op zijn beloop, alle alarmerende krantenkoppen ten spijt. Bij de verkiezingen in maart dit jaar en in de verkiezingsdebatten speelden de tekorten nauwelijks een rol. In de verkiezingsprogramma's kregen de problemen een ondergeschikte plek, oplossingen voor de tekorten waren er nauwelijks.  

En ook dat is alarmerend: het risicobewustzijn bij wethouders, raadsleden en ambtenaren is veel en veel te laag, stellen Rekenkamer en Twijnstra & Gudde niet voor niets.  Maar zou het ook kunnen zijn dat het bewustzijn er wel is, alleen dat het ontbreekt aan de wil en het lef om elkaar aan te spreken op de onverantwoorde financiële koers? Willen de Eindhovense politici niet te veel de lieve vrede bewaren? Zijn ze niet of onvoldoende in staat het zakelijke te scheiden van het persoonlijke? 

De nog geen twee jaar geleden aangetreden Eindhovense gemeentesecretaris Marco Wilke heeft er intussen zijn tanden op stuk gebeten, op het puinruimen. Dat hij al weer is vertrokken, mag als een teken aan de wand gezien worden. De goed aangeschreven en ervaren interim-manager Wilke staat er om bekend dat wanneer het hem niet lukt om anderen in beweging te krijgen hij snel afhaakt en aan een volgende klus begint.  

De vraag is dan ook wie er in Eindhoven nu wel puin gaat ruimen, waar de Rekenkamer vriendelijk doch dringend om vraagt. Veel, zo niet alles, hangt af van de nieuwe coalitie van VVD, GroenLinks, PvdA en CDA. De onderhandelaars zijn bezig met 'stevige maatregelen en heldere keuzes', zo lieten ze woensdag in een persverklaring weten. De verwachtingen zijn hoog, de druk op hen is groot.