Overal minder misdaad. En niet dankzij politie of politiek

Ook politiezone Gent had laatst prettig nieuws. Voor de Gentenaar, en voor de korpsleiding. In 2017 registreerde de zone 5.600 minder criminele feiten: 17 procent minder dan in 2011. Gevraagd om een verklaring kon de Gentse politie de cijfers niet meteen toelichten. Woordvoerster Stephanie Verbeure verwees naar het persbericht, waarin termen voorkwamen als “inspanningen van het korps” en “maximaal inzetten op de aanpak van fenomenen”.

Woensdag had Antwerpen soortgelijk nieuws. De lokale politie meldt een daling van de geregistreerde criminaliteit met 27 procent. “Wij zijn nu de veiligste grootstad van het land”, zei burgemeester Bart De Wever. Hij kan op basis van de cijfers ook het beleidsmatige kantelpunt aanwijzen: “In Antwerpen is die kentering erg laat ingezet, pas in 2013, en het gaat sindsdien ook een pak sneller naar beneden dan elders. In 2012 was de criminaliteitsgraad – het aantal feiten per duizend inwoners – nog het dubbele van het Vlaamse gemiddelde. Sindsdien daalt die ook dubbel zo snel en we staan nu lager dan de andere grote steden.”

Afgezet tegen 2012 zijn het cijfers waar een mens alleen maar gelukkig van kan worden.

Woninginbraken: - 32 procent.

Diefstal met geweld: - 42 procent.

Handtasroof: - 71 procent.

Gauwdiefstal: - 57 procent.

Autodiefstal: - 54 procent.

Korpschef Serge Muyters zegt een heldere verklaring te hebben: “De korpsprioriteiten waar de voorbije jaren extra is op ingezet.”

Loodvrije benzine

Er komen de laatste weken voortdurend van die hoeraberichten, ook vanuit Brussel (-24,8 procent) en Mechelen (-18,9). Het zijn er zoveel dat je spontaan gaat denken dat er iets niet klopt, dat beleidsmakers vast creatief bezig zijn met cijfers en het (niet) meetellen van aangiften. Vorige week was er een statistiek die de daling van de criminaliteit voor heel België rond de 16,8 procent situeerde.

“Het verbaast me dat politiezones en burgemeesters blijven verwijzen naar de inspanningen van hun korps en de lokale accenten die ze daarbij leggen”, zegt Stefaan Pleysier, directeur van het Leuvens Instituut voor Criminologie. “De daling van de criminaliteit is een uniform gegeven in de hele westerse wereld. De misdaad is overal op zijn retour en er bestaat ook een term voor, de international crime drop.”

_{(Lees verder onder de grafiek.)}

Zelf zijn de experts niet geneigd een alles verklarende uitleg te zien. Het is er gewoon, het laat zich zien in alle statistieken. Alleen de oorzaak, die kent niemand. Of liever: geen enkele expert ontwaart een enkele, eenduidige oorzaak.

“De waarheid is dat we het niet weten”, zegt criminoloog Christophe Vandeviver van de Universiteit Gent. “De daling in het westen is in de jaren negentig begonnen in de Verenigde Staten, waar men eerst een daling noteerde in het aantal geweldsdelicten. Daarna begonnen ook de eigendomsdelicten af te nemen.

"In Antwerpen kennen de inbraken sinds 2005 een stevige daling. Sindsdien zijn ze met bijna één op drie gedaald. Er is een Amerikaanse theorie die zegt dat de legalisering van abortus geleid heeft tot een significante daling van de criminaliteit. Ongewenste kinderen hebben meer kans om op te groeien in marginale omstandigheden, waardoor ze sneller in de misdaad zouden belanden. Ook zou de ban op loodhoudende benzine in de jaren zeventig de criminaliteit in de daaropvolgende decennia hebben doen dalen. Lood wordt in verband gebracht met meer agressie en een verminderde impulsbeheersing.”

Klikken we de statistieken van Eurostat aan, of de homicide monitor, die wereldwijd het aantal moorden op jaarbasis per land in kaart brengt. Overal, in welk land ook, zie je hetzelfde.

In 2001 werden er per 100.000 Belgen 2,7 vermoord. In 2015 waren het er 2.

In 2008 werden volgens Eurostat 2,3 Belgen op 100 bestolen, in 2015 nog 1,6.

In Brussel werden er bij de moordsectie van de federale politie in 2014 nog 87 dossiers geopend voor moord. In 2016 waren het er nog 60 en vorig jaar 43. Een halvering van het aantal moorden in vier jaar tijd, terwijl op de meeste plekken in Brussel de PS en de MR het beleid bepalen, niet de N-VA van Bart De Wever.

En toch vóélt het niet zo. Met 38 per 10.000 inwoners staan we in Europa op plaats 3 in de rangorde van de landen met het hoogst aantal politiemensen. Daarnaast waken er nog eens 14 privébewakingsagenten per 10.000 inwoners over onze veiligheid, patrouilleren er militairen door de straten, jammeren politievakbonden onophoudelijk over een tekort aan manschappen en blijven privébewakingsbedrijven vacatures uitbraken.

Stefaan Pleysier: “Het onveiligheidsgevoel is een emotie, en die kun je niet controleren. Het is hetzelfde als tegen een persoon met vliegangst zeggen dat de kans op neerstorten de laatste decennia veel kleiner is geworden. Die persoon zal daar niet minder angstig van worden. Het is niet omdat de criminaliteit daalt dat het onveiligheidsgevoel mee daalt.”

Gewelddadige dag

Onlangs ging Ronny Moechars met pensioen. Het leven van de deels invalide Limburgse politieman is getekend door die ene noodlottige dag, 42 jaar geleden. Het was 1 december 1976, Moechars was een paar maanden daarvoor op zijn 23ste aan de slag gegaan als rechercheur bij de sectie zware misdaad van de gerechtelijke politie. Boeven opsporen, er achteraan gaan met zwaailicht en sirene, dat was zijn jongensdroom.

Moechars schetst het leven zoals het toen was: “De dag begon met een overval op een stempellokaal. Het was de eerste dag van de maand en er werd voor een totaal van 7 miljoen frank (175.000 euro, DDC/SS) uitgedeeld aan wachtende werklozen. De overvallers waren met zijn vieren. Ze begonnen gewoon zonder een woord in de massa te schieten. Er stond een opa tussen met zijn vierjarige kleinzoon. Het kind kreeg een kogel in het hoofd en is op de operatietafel gestorven. Een agent werd in zijn been geschoten.”

_{Lees verder onder de foto.}

“Wij waren bezig de overvallers op te sporen toen het bericht kwam dat een luitenant van de Franse topgangster Jacques Mesrine was ontsnapt uit de gevangenis van Vorst. Nog diezelfde dag werden we opgetrommeld voor de ontvoering van een baron. Later die dag moesten we naar dat café, de Drug Opera, vlak bij het De Brouckèreplein, hartje Brussel. Daar heb ik toen die kogel gevangen. Vier keer ben ik die dag met zwaailichten en sirene door de stad geraasd. Drie keer in een politiewagen, de vierde keer in een ambulance.”

“Het was een uitzonderlijk gewelddadige dag, maar op zich ook niet zo uitzonderlijk. We hadden in die jaren minstens twee bankovervallen per dag. Er circuleerde in die tijd erg veel cash. Er liepen postbodes door de straten met een vermogen aan pensioengeld in hun tassen, er reden waardetransporten rond met zakken geld in de laadruimte.”

In 2006 werden er over heel België nog 130 banken overvallen, in 2012 waren het er 40, in 2014 4. Het overvallen van banken is een meelijwekkende ambacht geworden, zoiets als lantaarnopsteker of klompenmaker.

Ronny Moechars is geneigd te denken dat diefstal nu gewoon op een andere manier gebeurt: “Wie is er de laatste jaren al niet ooit al eens van een som geld beroofd via een of andere dubieuze transactie op zijn kredietkaart? Cyberdiefstallen en oplichting via internet zijn veel efficiënter dan met een wapen een bank binnen stormen.”

Maar wat geldt voor banken, geldt ook voor woningen en auto’s.

Christophe Vandeviver: “Het is moeilijker geworden om criminaliteit te plegen omdat we ons beter zijn gaan beveiligen. Veel criminelen zijn ermee opgehouden toen ze merkten dat woningen beter beveiligd werden en het steeds moeilijker werd om auto's te stelen – wagens kunnen nu zelfs van op een afstand worden stilgelegd.”

Stefaan Pleysier: “Het politieapparaat loopt achter op internetcriminaliteit. Nieuwe vormen van criminaliteit komen maar langzaam in de statistieken terecht – het dark number is daar veel groter.”

Lik op stuk

Toen midden jaren 90 New York de criminaliteitscijfers heel snel en spectaculair zag imploderen, zagen velen daarin intuïtief de hand van burgemeester Rudy Giuliani. Hij introduceerde programma’s als zero tolerance en stop-and-frisk, dat elke agent in New York het recht gaf om puur op gevoel een burger staande te houden en te fouilleren. Het tuig werd van de straat gehaald en opgesloten in de gevangenis.

In 2015 berekende het Brennan Center for Justice dat Giuliani’s lik-op-stukbeleid een aandeel van niet meer dan 5 procent had in de daling van de criminaliteit in de jaren 90. Want in de VS mochten er in die tijd dan naar verhouding beduidend meer mensen in de gevangenis zijn opgesloten, in Canada was dat helemaal niet gebeurd, en daar deden de misdaadstatistieken precies hetzelfde: imploderen.

Pleysier: “De verhoogde aanwezigheid van de politie op straat is niet van die aard dat het bij ons de daling van de criminaliteit van de laatste zes, zeven jaar verklaart. Er is geen link tussen een harde politieaanpak en de daling van de criminaliteit. Tough on crime zet geen zoden aan de dijk, het is vooral een efficiëntere aanpak die vruchten afwerpt.”

Vandeviver: “Vooral in Antwerpen is de criminaliteit de laatste jaren drastisch afgenomen. In een onderzoek ben ik nagegaan hoe die cijfers zich vertaald hebben op straatniveau. Wel, de daling laat zich zien in bijna alle straten en in alle buurten. Dat is een bewijs dat de afname op grote schaal gebeurt, in plaats van dat ze het resultaat zou zijn van de politie die zich op één bepaalde wijk of fenomeen richt.”

Veel mensen zien in recente migratiegolven een voorbode van meer criminaliteit, maar ook bij die suggestie knikken criminologen met grote overtuiging nee.

Christophe Vandeviver: “Als er een effect was door recente migratiegolven, dan zouden we dat allang gezien hebben. Ondanks de instroom van migranten en de toevlucht van asielzoekers de laatste jaren is de criminaliteit blijven dalen. Mensen verkiezen nog altijd legale boven illegale activiteiten. Als ze weg kunnen uit het criminele circuit, zullen ze dat ook doen.”

War on drugs

Het is ook niet allemaal rozengeur en maneschijn, in Antwerpen.

Verkrachting: + 16 procent.

Racisme/discriminatie: + 22 procent.

Oplichting: + 37 procent.

Eén misdaadvorm zit in Antwerpen heel nadrukkelijk in de lift, het is er dan ook één waar burgemeester De Wever openlijk de oorlog aan heeft verklaard. Het aantal vaststellingen van drugshandel steeg het voorbije jaar met 27 procent, het aantal vaststellingen van gebruik met 3 procent.

“Dat is vreemd genoeg goed nieuws, want we hebben een drugondersteuningsteam dat alleen daar op werkt”, zei De Wever woensdag aan VTM Nieuws. “Natuurlijk moesten we dan een stijging zien. Als je er echt op inzet, dan moeten die feiten toenemen, moet je meer mensen pakken. Wij arresteren zo'n duizend dealers per jaar.”

Christophe Vandeviver: “Drugs zijn een typevoorbeeld van wat de onlangs overleden criminoloog Brice De Ruyver omschreef als 'haalcriminaliteit'. Als de politie er niet achteraan gaat, de criminaliteit niet gaat 'halen', dan zie je ze ook niet terug in de cijfers. Geen enkele dealer of gebruiker haalt het in zijn hoofd om zich aan te geven bij de politie. Pas als de politie zich erop toelegt, zullen de cijfers toenemen, om later weer te dalen.”

Maar zoals het er nu naar uitziet, zitten we er dus mee, zonder dat één politicus of politieman daar schijnbaar al te grote verdiensten aan heeft: de mens die na 2000 jaar beschaving tot het inzicht is gekomen dat stelen, doden of het toebrengen van pijn zelden de goede manier is om het nagestreefde geluksgevoel te bereiken.

Toch is er misschien nog een sprankel hoop voor de ouderwetse misdadiger, denkt Stefaan Pleysier: “Als de criminaliteit daalt, dan zullen we in de toekomst misschien minder aandacht voor beveiliging hebben. Ondertussen zullen mensen met criminele plannen methoden ontwikkelen om de beveiligde maatschappij opnieuw te slim af te zijn. Ooit zal de misdaad dus wel weer stijgen.”