De stille kracht van Brussel, Manfred Weber, ziet ook in dat Viktor Orbán rode lijnen dreigt te overschrijden met zijn huidige politiek

‘Iedereen in Europa is zo angstig. In de Europese Unie is men alleen maar bezig voor zichzelf aan te geven wat men niet wil. Terwijl we omringd worden door dreigingen. Die kunnen we alleen gezamenlijk het hoofd bieden. Onze unieke Europese manier van leven staat op het spel.’

Aan het woord is een kleine man uit Beieren. Hij valt nauwelijks op bij de voetgangers aan de rand van de Haagse Hofvijver. Ze hebben er geen idee van dat hier iemand loopt met meer invloed op hun leven dan zij op het eerste gezicht zullen denken. Manfred Weber komt net uit het Torentje waar hij sprak met premier Mark Rutte. In het ingewikkelde raderwerk van de EU is de 45-jarige ingenieur een belangrijke schakel als leider van de grootste fractie in het Europees Parlement, die van de Europese Volkspartij (EVP).

Hij spreekt met zachte stem, maar als het gaat om wat Brussel en hij doen, is hij niet bang voor de toorn van eurosceptici en weigert hij zich te bedienen van versluierend taalgebruik. De Europese Commissie noemt hij onomwonden een Europese regering. Haar richtlijnen zijn na goedkeuring door het parlement gewoon wetten. ‘Ik ben Wetgever’, zegt hij met zoveel klem dat je het vanzelf met een hoofdletter schrijft.

Dat die wetten ook de mensen aan de Hofvijver heel direct kunnen raken, blijkt als vrijwel op hetzelfde moment Kamerleden op het Binnenhof de aanval openen op een Europese richtlijn uit 2016 over het opslaan door de overheid van vluchtgegevens van vliegtuigpassagiers. Die bedreigt de privacy van Nederlanders, protesteren zij alsof het een overval betreft.

Stille kracht

Brussel is niet ver weg maar dichtbij en Weber speelt in dat Europese machtscentrum een sleutelrol als een van de bouwmeesters van Europa. Hij is geen bekend gezicht, geen Juncker, Tusk, Timmermans of Verhofstadt. Hij wordt in Duitsland getypeerd als een stille kracht en strateeg, maar niemand kan om hem heen. Hij is lenig van geest. Een profiel als overtuigd Europeaan combineert hij schijnbaar moeiteloos met het vicevoorzitterschap van de Beierse CSU, de aartsconservatieve zusterpartij van kanselier Merkels CDU die vaak ageert tegen Brussel. Hij probeert te verenigen, niet te verdelen. Als voorman van de christen-democraten van de EVP zoekt hij steeds met sociaal-democraten of liberalen naar werkbare meerderheden.

Kom echter niet aan zijn kernprincipes, want dan hardt deze zacht ogende man uit tot een Beierse Alpenrots, zoals Merkel heeft ervaren. Zijn missie is om van de EU een echte parlementaire democratie te maken met een regering gecontroleerd door een sterke volksvertegenwoordiging. Daarvoor moet hij opboksen tegen de lidstaten die de nationale soevereiniteit koesteren. Ook is er het gevecht tegen autocratische tendensen van binnenuit in de persoon van Viktor Orbán, de rechts-nationalistische premier van Hongarije. 

De Fidesz-partij van Orbán is deel van uw EVP-fractie. Critici vragen zich af waarom u de Hongaar nog steeds tolereert?

‘De EVP tornt niet aan fundamentele waarden als de rechtsstaat, democratie en onafhankelijke media. Die gaan over hoe wij denken dat samenlevingen behoren te functioneren in de EU. Hierbij dreigt Orbán echt rode lijnen te overschrijden, met maatregelen gericht tegen vanuit het buitenland gefinancierde universiteiten en ngo’s. De vrijheid van wetenschap staat op het spel. De Europese Commissie heeft daar vragen over gesteld. Daar moet hij op antwoorden. Blijkt dat hij zulke fundamentele waarden niet respecteert, dan kan hij geen deel van de EVP-familie zijn. Wij zijn kristalhelder: hou je aan de regels, dan doe je mee; zo niet dan doe je niet meer mee. Punt uit.’

Heeft hij al niet rode lijnen overschreden met affiches tegen migranten en tegen George Soros, de financier van joods-Hongaarse afkomst? Orbán wordt xenofobie en antisemitisme verweten.

‘Je moet de zaak van de fundamentele waarden scheiden van politieke vraagstukken. Je kunt het met die laatste eens zijn of niet. Maar bedenk dat mijn regering in Duitsland voor 2015, vóór de grote migratiecrisis, ook het idee van verplichte quota voor het opnemen van vluchtelingen afwees, net als Orbán nu. En wanneer iemand een hek optrekt aan een Europese buitengrens, mijn buitengrens, dan verdient hij onze steun, niet onze kritiek. We moeten onze grenzen beschermen.’

Orbán had dus gelijk toen hij in 2015, tot veler verontwaardiging, dat hek optrok?

‘De Bulgaarse premier Bojko Borisov bouwt een hek aan de Bulgaars-Turkse grens. Niemand praat erover, maar hij doet hetzelfde. De Spanjaarden hebben sinds tientallen jaren bij Ceuta en Melilla 5 tot 10 meter hoge hekken om de Europese grens te beschermen.’

U steunt dat?

‘Als het nodig is moeten we hekken bouwen.’

Is migratie een kans of bedreiging?

‘Vandaag is het een bedreiging voor ons. Op de lange termijn moeten we bespreken wie iets kan betekenen voor onze samenlevingen. Ik wil een geordend mechanisme om vluchtelingen naar Europa te brengen. Maar allereerst moet illegale migratie een halt worden toegeroepen. Burgers worden bezorgd als ze zien dat de staten de controle over grenzen verliezen.

Hoe is uw relatie met Orbán?

‘Ik praat met hem en van tijd tot tijd wordt het luidruchtig. Van mijn kant. Omdat er kwesties zijn waar hij over de schreef gaat , wat ik niet accepteer. Zoals een paar jaar geleden toen hij bij een grondwetshervorming dreigde de onafhankelijkheid van rechters aan te tasten, zoals nu in Polen. Uiteindelijk bond hij in, en  (Weber lacht fijntjes) hij deed dat niet vrijwillig. Ik hou niet van zijn aanpak (pushen en dan op het laatst terugtrekken, red.), maar zolang hij inbindt kan hij deel van de partij blijven. We moeten met Hongarije en Polen in gesprek blijven. Als EVP willen we in Europa geen nieuwe scheidslijn tussen Oost en West.’

Volgend jaar zijn er Europese verkiezingen. Het Europees Parlement wil weer het Spitzenkandidat-systeem. Hierbij wijzen alle partijen in het parlement een topkandidaat aan. De kandidaat van de partij met de meeste stemmen wordt automatisch voorzitter van de Europese Commissie. Het werd voor het eerst gebruikt in 2014. Jean-Claude Juncker, de kandidaat van de winnende EVP, werd toen baas van de Commissie. Weber drukte dat door tegen de wens van Merkel in. Ook nu verzet zij zich weer, samen met andere regeringsleiders, zoals de Franse president Macron en premier Rutte. Zij willen zelf de Commissievoorzitter aanwijzen.

Wie gaat dat winnen?

‘Het volk. Tientallen jaren lang spraken de leiders achter gesloten deuren: neem jij de baan of ik? Daarna kwam er witte rook en zag het volk wie Commissievoorzitter werd. Nu bepaalt het volk wie de meerderheid in het parlement krijgt en wie daarna de politieke leider van de Commissie wordt.

Maar in 2014 zagen we geen verkiezingsaffiches met Juncker erop in Nederland of Duitsland.

‘Dat zal nu meer gaan gebeuren. Het was toen de eerste keer. Nu krijg ik in heel Europa van journalisten vragen over mogelijke kandidaten en hun programma. Vandaag weet iedereen dat het over macht gaat, over wie de EU politiek gaat leiden. Eerlijk gezegd ben ik het een beetje zat dat ik dingen moet uitleggen die elders volstrekt normaal zijn. Je hebt een kandidaat, je hebt een programma en de kiezers maken een keus. Zo kiezen we de Duitse kanselier en de Nederlandse premier. Waarom zou dit niet zo zijn in de Europese verkiezingen?’

De EVP is sinds begin van deze eeuw de grootste fractie in het Europese parlement. Rutte is bang dat met het Spitzenkandidat-systeem andere partijen nauwelijks kans maken de Commissievoorzitter te leveren. Hij zegt het niet, maar het moet voelen als een eenpartijbewind.

‘Moet ik me verontschuldigen dat ik de grootste fractie in het Europees parlement leid? Merkel, Rajoy in Spanje, Kurz in Oostenrijk, het CDA in Nederland zijn als christen-democraten succesvol. We doen ons werk goed, daarom is het onze rol om te leiden. Socialisten, liberalen, allemaal zeggen we in het parlement dat we geen Commissie-kandidaat van de regeringsleiders zullen accepteren die niet voor de verkiezingen kandidaat heeft gestaan voor een partij.’

U hoeft Merkel niet weer voor het blok te zetten?

‘Nee. Het idee erachter is zo dwingend dat niemand zich ertegen kan blijven verzetten. De leiders zijn er niet blij mee, zij verliezen macht, maar het volk wint macht. Dit heet democratische vooruitgang. Het volk moet een stem krijgen in het bepalen van de richting die Europa opgaat. Anders verliezen we het volk.’

Eén partij monopoliseert niet de macht?

‘De krachtsverhoudingen in een parlement zijn er nooit voor altijd.’

Weber wil de Europese verkiezingen ingaan met een positieve boodschap. Het grootste probleem van Europa nu is dat niemand Europa toestaat de succesverhalen te vertellen. Zoals de economische groei, de miljoenen nieuwe banen. De successen worden genationaliseerd, de EU is er altijd voor de slechte dingen, zegt hij.

U sprak pas over een angstig Europa.

‘We spreken te veel over rode lijnen. De Fransen willen geen verdragswijziging meer na het verloren EU-referendum in 2005, de Duitsers en Nederlanders willen niet meer geld overhevelen naar het zuiden, de Centraal-Europese landen willen niet meer Brussel. Maar kijk om ons heen. De krachten van buiten. Poetin, Erdogan. En de Chinezen die hun gedrag totaal aan het veranderen zijn en de dienst willen gaan uitmaken in de wereld. Amerika dat niet meer zo stabiel en betrouwbaar is als voorheen. We moeten onze Europese manier van leven verdedigen en redden en dat kan alleen als we het samen doen.’

Juncker typeert u als iemand die elke dag een elegante spagaat vormt tussen Beieren, CSU, Duitsland, Europa, München, Berlijn, Brussel. Ziet hij het goed?

Verlegen: ‘Ik hou van goede compromissen. Met elkaar praten, elkaar respecteren, ook als we niet houden van een bepaalde mening. Alleen zo komt Europa vooruit.’

Zal Orbán daarnaar luisteren?

Lachend: ‘Ja!’