'Liquidaties zijn duivels, maar soms de enige optie'
Israëlische geheime diensten draaien hun hand niet om voor een liquidatie, zegt onderzoeksjournalist Ronen Bergman, en dat geeft politici het idee dat ze met geweld álles kunnen oplossen. 'Ze vergeten dat ze ook diplomatie moeten bedrijven.'
En wéér werd een tegenstander van Israël op gewelddadige wijze van het leven beroofd. Fadi al-Batsh, drone-expert van de Palestijnse islamistische beweging Hamas, liep zaterdag 21 april 's morgens vroeg in de Maleisische hoofdstad Kuala Lumpur naar het ochtendgebed in een moskee, toen hij werd neergemaaid door twee gehelmde mannen op een donkere motor, die zeker veertien kogels afvuurden. De aanvallers scheurden weg, de Hamas-ingenieur was op slag dood.
De Maleisische politie vermoedt dat Israëlische geheim agenten de aanslag pleegden. Rechercheurs melden te hebben achterhaald dat de moordenaars drie maanden eerder al naar Kuala Lumpur kwamen. De aanvallers zouden Batsh die ochtend twintig minuten hebben staan opwachten. De politie heeft krachtige Kawasaki-motor waarop de aanslagplegers reden gevonden.
Ik denk dat de Israëlische veiligheidsdiensten de beste in de wereld zijn, maar de liquidatieoperaties zijn lang niet altijd succesvol
Potentieel enorme gevolgen
Volgens de Israëlische onderzoeksjournalist Ronen Bergman hebben inlichtingenfunctionarissen uit het Midden-Oosten tegenover hem bevestigd dat de liquidatie inderdaad het werk was van de Israëlische buitenlandse veiligheidsdienst Mossad. "De manier waarop de moord werd uitgevoerd, door twee aanvallers op een motor, is ook een typische modus operandi van de Mossad."
Bergman is expert op het gebied van Israëlische spionage en heeft net een boek gepubliceerd over liquidaties door Israëlische geheime diensten. Hij deed daarvoor jaren onderzoek en interviewde honderden mensen, onder wie voormalige premiers en hoofden van inlichtingendiensten. Volgens Bergman heeft de Mossad de laatste jaren meerdere Hamas-technici geliquideerd die, net als Batsh, werkten aan geavanceerde drones om Israël mee aan te vallen.
Zo zouden Israëlische agenten in 2016 in de Tunesische stad Sfax ook een Hamas-kopstuk hebben gedood. "Die man werkte aan onderwaterdrones met explosieven. Hij wilde daarmee Israëlische olie-installaties in de Middellandse Zee aanvallen, met potentieel enorme gevolgen. Dus heeft de Mossad hem gedood."
Hoe vaak plegen Israëlische geheime diensten dit soort moorden?
"Dat is lastig precies te zeggen, maar ik denk dat de diensten sinds de oprichting van de staat Israël zeventig jaar geleden zo'n 2700 liquidatieoperaties hebben uitgevoerd. Het aantal nam sterk toe rond 2000, toen Israël werd geconfronteerd met een golf zelfmoordaanslagen door Hamas-aanhangers. De Israëlische binnenlandse veiligheidsdienst Shin Bet is toen de organisatoren achter die aanslagen gaan liquideren: de ronselaars, de smokkelaars, de bommenmakers. En met succes, want Hamas realiseerde zich dat het eigen voortbestaan in gevaar kwam en ging in 2004 akkoord met een onofficieel staakt-het-vuren. Het aantal liquidaties nam de afgelopen twintig jaar telkens toe als er een gewelddadige confrontatie met Hamas ontstond."
Zijn de Israëlische diensten zo effectief als vaak wordt gedacht?
"Ik denk dat de Israëlische veiligheidsdiensten de beste in de wereld zijn, maar de liquidatieoperaties zijn lang niet altijd succesvol. Soms zijn het geslaagde, James Bond-achtige acties, net als in een film, maar andere keren lijkt het meer op het gestuntel van inspecteur Clouseau. Ik schat dat ongeveer de helft van de liquidatieoperaties succesvol is. De geheime diensten hebben een heleboel keer geprobeerd Yasser Arafat te vermoorden, maar dat is nooit gelukt."
Waar komt die neiging tot moorden vandaan?
"Dat gaat terug tot de zionische stichters van Israël in de jaren veertig, tot mensen als onze eerste premier David Ben-Gurion, volgens mij de belangrijkste Jood in de afgelopen duizend jaar. Zij begrepen toen al dat Israël niet alleen maar kan vertrouwen op zijn leger. Ons land is daarvoor te klein, met een te lange grens, en omringd door felle vijanden. Dus hebben we grote, sterke inlichtingendiensten nodig. En de Holocaust heeft het gevoel nog gevoed dat wij, als het erop aankomt, alleen op onszelf kunnen vertrouwen."
Zijn de liquidaties niet immoreel?
"Ik kan me goed voorstellen dat progressieve lezers van uw krant er problemen mee hebben. Sommigen zullen zeggen: zie je wel, Israël is geen echte democratie. En er zit ook een grote tegenstrijdigheid in, want Israël is de enige democratie in het Midden-Oosten en tegelijk moeten we, om onszelf te beschermen, dingen doen die juist in strijd zijn met de kernwaarden van democratie. Maar onze vijanden verkondigen voortdurend luidkeels dat ze ons willen verwoesten. En dat is niet alleen gepraat, ze proberen het ook. Liquidaties zijn duivelse maatregelen, maar soms heb je geen andere opties."
Ondermijnen de moorden de legitimiteit van Israël niet?
"Dat weet ik niet. Het hóeft niet, denk ik, als je alleen heel gerichte acties uitvoert, waarbij zo min mogelijk onschuldige burgers worden gedood, en als je het alleen gebruikt als allerlaatste redmiddel. Amerika voert ook targeted killings uit met drones.
"Wat de legitimiteit van Israël écht ondermijnt, is de bezetting van de Palestijnse gebieden. We moeten zo snel mogelijk toe naar een tweestatenoplossing. Maar helaas hebben de liquidatieoperaties onze politici het gevoel gegeven dat ze alles kunnen oplossen met geweld. Ze vergeten dat ze ook diplomatie moeten bedrijven en staatsmanschap moeten tonen."
Schaduwoorlog. Israël en het geheime liquidatieprogramma van de Mossad. Ronen Bergman, Nieuw Amsterdam, 752 blz. €39,99
Lees ook: Moorden hoort gewoon bij het werk van de spion
Het is niet anders: geheime diensten liquideren soms tegenstanders. 'Je raakt gewend aan het doden', zegt een Israëlische oud-spion. 'Een mensenleven wordt iets gewoons, dat je makkelijk weggooit.'