‘Rammelt IS aan de Braziliaanse poort?’

Voor Brazilianen is moslimextremisme een ver-van-mijn-bedshow. Er zijn hier geen terroristische organisaties die zich op de islam beroepen, noch ‘verwarde individuen’ die op mensenmassa’s inrijden. Toch ontstond vorige week plotseling de angst dat Islamitische Staat aan de poorten rammelt.

Het begon allemaal met Gleisi Hoffmann, senator en voorzitter van Arbeiderspartij PT. Oud-president en partijoprichter Luiz Inácio Lula da Silva zit sinds enkele weken in de gevangenis wegens corruptie, en Hoffmann probeert de wereld ervan te overtuigen dat haar partijgenoot slachtoffer is van een politiek complot. Dat doet ze door internationale media te bestoken met video’s waarin ze uitlegt hoe de vork in de steel zit.

De Arabische zender Al Jazeera besloot Hoffmanns video uit te zenden. ‘Lula is een politieke gevangene’, zegt Hoffmann met Arabische ondertiteling. Ze herinnert de kijkers aan het feit dat Lula ‘een grote vriend is van de Arabische wereld’, en eindigt haar videoboodschap met een uitnodiging: ‘Sluit je aan bij onze strijd. Vrijheid voor Lula!’

Dat schoot bij een aantal van Hoffmanns collega’s in het verkeerde keelgat. Parlementariër Major Olímpio diende direct een aanklacht tegen Hoffmann in bij het Openbaar Ministerie. ‘De televisiezender heeft de boodschap uitgezonden in regio’s waar verschillende terroristische organisaties actief zijn’, aldus Olímpio. ‘Daarmee is onze nationale veiligheid in gevaar gebracht.’ Hij eist het aftreden van Hoffmann, en wil dat de PT als partij wordt verboden.

Hij kreeg bijval van senator Ana Amélia Lemos. ‘Ik hoop niet dat dit een verzoek was aan het islamitische leger om naar Brazilië te komen’, aldus de senator in de plenaire sessie. De hashtag #GleisiTerrorista was geboren, en het ‘nieuws’ verspreidde zich razendsnel: ‘Gleisi Hoffmann heeft Islamitische Staat gevraagd Brazilië binnen te vallen en Lula uit de gevangenis te bevrijden.’ Hoffmann werd door photoshoppers voorzien van een hoofddoek, en omringd door woest ogende Arabieren.

Ook op de linkerflank werkte de fake news machine op volle kracht. ‘Ana Amélia Lemos denkt dat Al Jazeera hetzelfde is als Al Qaida’, twitterde de linkse politicus en presidentskandidaat Manuela d’Ávila. ‘Ze zegt dat de Arbeiderspartij Al Qaida heeft gevraagd om te strijden voor de vrijheid van Lula.’ Er kwamen memes met in de hoofdrol Alho (knoflook), Almofada (kussen) en Alface (kropsla) voorzien van Arabische sjaals en machinegeweren.

Serieuze media zagen zich ­genoodzaakt de Brazilianen helderheid te verschaffen. ‘Is televisiestation Al Jazeera nu wel of niet ­gelieerd aan terroristische organisaties?’, kopte nieuwsagentschap UOL. In het artikel komt ook het door Lemos genoemde ‘islamitische leger’ aan bod. ‘De senator was in de war’, aldus de auteur. ‘Er bestaat geen leger dat alle moslims vertegenwoordigt. Waarschijnlijk bedoelde ze Islamitische Staat.’

Intercept Brasil merkt op dat ­Lemos onlangs is benoemd tot voorzitter van de Kamercommissie Brazilië-Saudi-Arabië, een werkgroep die de banden tussen beide landen moet verbeteren. ‘Als we de verwrongen logica van Lemos volgen, zouden we kunnen zeggen dat zij leider is van een parlementaire groep die banden met moslimterroristen wil versterken.’

Andere media leggen uit dat verschillende oud-presidenten interviews hebben gegeven aan Al Jazeera, en dat het een gerespecteerd medium is. ‘Arabisch zijn is niet hetzelfde als terrorist zijn’, concludeert fact checking-website Boates.org. ‘En bovendien hebben Arabieren belangrijkere problemen aan hun hoofd dan de gevangenschap van Lula.’

_{Marjolein van de Water is correspondent in São Paulo.}