De presentatie vond plaats op de Innovation and Leadership in Space-conventie (ILA) en het is de tweede keer dat ESA van de Gaia-satelliet afkomstige data publiceert. In 2016 werd de eerste kaart gepresenteerd, met daarin de locatie, afstand en beweging van twee miljoen sterren.
Op basis van die publicatie zijn volgens ESA al honderden wetenschappelijke onderzoeken geschreven.
De kaart bevat data van meer dan 1,3 miljard sterren. "Het is een grote sprong voorwaarts", aldus ESA. "We praten over meer dan een miljard sterren waarvan we de afstand en beweging weten en dat is nog maar grofweg 1 procent van alle sterren in de Melkweg", legt een woordvoerder uit.
De woordvoerder voegt daaraan toe dat de kaart niet alleen erg uitgebreid is, maar ook heel nauwkeurig: "We kijken niet een enkele keer naar een ster. Gaia heeft sommige sterren gedurende de missie al zeventig keer bekeken, waardoor we heel precieze data hebben." Van deze sterren weet ESA nu ook bijvoorbeeld de oppervlaktetemperatuur en de kleur.
Je kunt de kaart hier bekijken.
Astronomen
De informatie die de Gaia naar de aarde stuurt, wordt opgevangen door drie schotelantennes van 35 meter hoog. Deze staan in Australië, Argentinië en Spanje. Vanaf deze antennes gaat de informatie door een soort voorcontrole in een verwerkingscentrum.
Na die voorcontrole gaat de informatie naar een internationaal samenwerkingsverband van 450 astronomen. De voorzitter van dit verband is Anthony Brown, werkzaam bij de Sterrewacht Leiden. "De data die bij ons binnenkomt is erg ruw, een sterrenkundige kan er niets mee", aldus Brown. "Wij zetten het om in gegevens waar wetenschappers mee kunnen werken."
Gamechanger
ESA noemt de publicatie "een gamechanger voor astronomen". Dit omdat de informatie het onder meer mogelijk maakt meer te weten te komen over het ontstaan van het universum. In de datacollectie is namelijk opgenomen hoe een ster zich heeft bewogen in de gemeten tijd.
"Als je weet waar de ster zich heen begeeft, kan je voorspellen waar hij heen gaat, maar kun je ook berekenen waar diezelfde ster vandaan is gekomen", aldus een woordvoerder.
"Wij denken dat de Melkweg is ontstaan in een aantal fasen, door sterren die óf ter plekke zijn ontstaan óf van buiten onze Melkweg zijn binnen komen vallen", vertelt Brown. Met de informatie van de Gaia kunnen astronomen nu bekijken in welke fase deze sterren in onze Melkweg terecht zijn gekomen.
Asteroïden
De Gaia verzamelt niet alleen data over sterren. Toen de satelliet werd gelanceerd was het ook de bedoeling dat hij ging zoeken naar objecten als asteroïden en exoplaneten, planeten die om een andere ster dan onze zon draaien.
De publicatie van woensdag bevat ook informatie over meer dan veertienduizend asteroïden, maar exoplaneten worden nog niet meegenomen. Brown legt uit dat dit komt doordat de Gaia nog moet worden afgesteld voor het zoeken naar exoplaneten.
"Een ster beweegt door de ruimte en wij bewegen om de zon. Daardoor lijkt een ster een soort cirkelbewegingen te maken", vertelt Brown. "Maar wanneer een ster een planeet om zich heen heeft draaien, beïnvloedt dat die beweging. De planeet trekt een beetje aan de ster."
Om die afwijkende bewegingen waar te kunnen nemen, en dus om te zien of een ster een planeet heeft, moet de Gaia nog nauwkeuriger worden afgesteld.
Verlengen
De Gaia-ruimtetelescoop is een satelliet die in 2013 werd gelanceerd met als doel de locatie, helderheid en beweging van verschillende ruimteobjecten te verzamelen. Ook na de grote publicatie van woensdag zal Gaia doorgaan dat te doen. ESA beschrijft de missie als "continu proces".
Toen de Gaia-missie van start ging in 2013, kreeg het een looptijd van vijf jaar. "ESA heeft toestemming gegeven voor een verlenging tot eind 2020", stelt een woordvoerder. "Tegen die tijd kijken we naar de conditie van de satelliet. Als die dan nog steeds in goede staat is, kunnen we weer verlengen."