Deze mier ontploft om zijn eigen volk te redden

De mier Colobopsis explodens weet wat zij moet doen als de vijand nadert; ze laat haar lijf ontploffen, lanceert daarmee een dodelijk gif en redt haar volk. Deze daad moet de mier wel met de dood bekopen.

Het is dan ook niet zomaar een mier; deze heroïsche verdedigingstaak is toebedeeld aan de allerlaagste rang in standenmaatschappij van de mieren. Kanonnenvoer, zouden wij zeggen, en in onze legers zijn het ook niet de officieren die daarvoor worden geselecteerd.

Deze militante zelfdoding werd een eeuw geleden voor het eerst bij mieren waargenomen. Inmiddels zijn er meer dan tien mierensoorten bekend die van deze verdediging gebruikmaken, grotendeels levend in Zuidoost-Azië. Heel gedegen onderzocht waren ze nog niet. Een team onderzoekers uit Oostenrijk, Thailand en Brunei heeft dat nu gedaan. De ploeg begon vier jaar geleden met het onderzoek op Brunei.

Lieveling

Brunei is de ministaat aan de noordkust van Borneo, het eiland waar deze plofmieren veel voorkomen. En vlakbij het onderzoeksstation vonden de wetenschappers een kolonie van een onbekende soort, die ze Colobopsis explodens doopten. Zij werd hun lieveling en onderzoeksmodel. In vakblad Zookeys beschrijven ze de soort minutieus.

Colobopsis leeft in het bladerdek van bomen en bouwt nesten zo'n vijftig meter boven de grond. De kolonie die de wetenschappers vonden, telde vele duizenden mieren en was verspreid over verschillende bomen in een leefgebied van 2500 vierkante meter, een half voetbalveld. Let wel: dat is één kolonie.

De samenleving van deze mieren lijkt op die van de honingbij. De kolonie telt één koningin, die voor nageslacht zorgt. Daarnaast zijn er talloze werksters, allemaal vrouwen. Mannen doen er niet toe; die moeten slechts op gezette tijden hun zaad leveren. De werksters zijn bij deze mieren verdeeld in twee kasten, hoog en laag. En in die lage kaste van werksters vind je de soldaten die zichzelf opblazen als dat nodig is ter verdediging van de kolonie. Dat werd in het veld gezien, maar kon ook in laboratoriumexperimenten.

De soldaten letten niet alleen op vijanden, maar ook op eigen volk. Ze staan op wacht bij de poorten van het nest en tasten met hun voelsprieten iedere mier af die in of uit wil. En de onderzoekers zagen dat inderdaad sommige inkomende werksters de toegang tot het nest werd geweigerd. Waarom weten ze niet goed. Het kan zijn dat die werksters tot een ander volk behoorden en aan het verkeerde adres waren.

Waarschijnlijker achten de onderzoekers dat de wachters in de gaten houden hoeveel mieren er binnen zijn en het niet te druk laten worden. De wachters leken ervoor te zorgen dat er evenveel mieren het nest in gingen als er vertrokken.

Alles voor de koningin

Het bestaan van deze sociaal levende insecten is in de biologie een raadsel. Want al die werksters zijn steriel, ze planten zich niet voort. En die ontploffende soldaten evenmin. Meest waarschijnlijke verklaring is dat het voor werksters en soldaten genetisch gunstiger is kinderen van de koningin groot te brengen, die hun zusters zijn, dan eigen nakomelingen op de wereld te zetten.

Maar dan nog is het een mysterie hoe zo'n soort sommige leden zo ver krijgt dat ze zichzelf opblazen ter meerdere eer en glorie van het volk.