De vrouw van wie de echtgenoot wordt ingezworen als president van de Verenigde Staten, wordt in feite in het diepe gegooid, vertelt Amerikadeskundige Doeko Bosscher van de Rijksuniversiteit Groningen (RuG). "Er staat nergens in de wet wat een first lady precies doet of moet doen, of hoe zij zich behoort te gedragen", legt hij uit.
Michelle Obama, Melania Trump en Hillary Clinton ontvingen in hun periode als first lady wel een salaris en hadden de beschikking over een eigen staf, maar de rest van de invulling is aan de vrouwen zelf.
"Vaak kiezen ze een bepaald onderwerp waar zij tijdens het presidentschap van hun echtgenoot werk van willen maken", duidt Bosscher. "Michelle Obama koos voor de aanpak van obesitas onder kinderen; dat is een redelijk onomstreden onderwerp."
Online pesten
De huidige presidentsvrouw, Melania Trump, stelde een jaar geleden zich te willen inzetten om het pesten op sociale media te gaan bestrijden. "Maar echt werk heeft zij er nog niet van gemaakt", aldus Amerika-kenner Victor Vlam. "'The Donald' maakt het haar natuurlijk ook niet heel gemakkelijk. Als een onderwerp als dit je na aan het hart ligt en je wilt er een einde aan maken, dan zou je dat toch op z'n minst bespreekbaar moeten kunnen maken aan de eettafel in je eigen huis."
Zelfs Melania Trump doet het in de peilingen beter dan haar man
In principe hebben first ladies vooral een dienende rol. "Voor sommigen van hen is dat lastig", aldus Vlam. "Michelle en Hillary Clinton hadden allebei al een succesvolle eigen carrière opgebouwd die zij voor acht jaar opzij moesten zetten." En je komt letterlijk altijd op de tweede plek. "Als er een emergency is, moet de Secret Service eerst de president in veiligheid brengen; pas daarna is de first lady aan de beurt."
Te on-Amerikaans
Daar staat wel tegenover dat presidentsvrouwen over het algemeen populairder zijn dan hun man. "Pas als zij zich met politiek gaan bemoeien, dalen hun polls", legt Vlam uit.
Zelfs Melania Trump doet het in de peilingen beter dan haar man, al is zij voor een first lady opvallend impopulair. "Ze spreekt niet accentloos Engels, ze wordt gezien als dom en koud. Dat is niet terecht, ze spreekt vloeiend vijf talen. Maar zij is te niet-Amerikaans om echt geliefd te worden bij de bevolking."
Eerste first lady
De eerste first lady die daadwerkelijk deze titel voerde was Dolley Madison, de vrouw van de vierde Amerikaanse president, James Madison (1809-1817). De slimme en energieke Dolley fungeerde tijdens derde president Thomas Jefferson, die weduwnaar was, al vaak als tafeldame.
Maar toen haar man het Witte Huis betrok, gaf zij als eerste het ambt van first lady echt vorm. Haar verschijning en haar sociale kwaliteiten droegen bij aan de populariteit en de daadkracht van haar echtgenoot, die twee termijnen als president diende.
Scherpe kantjes
"De first lady is heel belangrijk voor het functioneren van een president", stelt Ruth Oldenziel, Amerikadeskundige en hoogleraar aan de TU Eindhoven. "In het openbaar halen zij de scherpe kantjes van een president af." Zij lijken weinig politieke invloed te hebben. Maar op de achtergrond oefenen zij deze, historisch gezien, wel degelijk uit.
"Zij functioneren vaak als belangrijk adviseur voor hun echtgenoot. En soms trekken zij achter de schermen zelfs enige tijd daadwerkelijk aan de touwtjes als hun man ziek is", vertelt Oldenziel. Dit was het geval met onder anderen Edith, de vrouw van Woodrow Wilson (1913-1921), en Nancy, de vrouw van Ronald Reagan (1981-1989).
Megafoon
Oldenziel omschrijft de first ladies als "de megafoon van wat er speelt in de samenleving". De presidentsvrouwen Florence Harding en Eleanor Roosevelt representeerden de feministische golf in de jaren twintig en dertig; hun opvolgers in de jaren veertig en vijftig vervulden meer de rol van de traditionele vrouw.
Barbara Bush choqueerde bepaalde Republikeinen door te knuffelen met baby's met hiv
De laatste paar vrouwen laveerden een beetje in het spanningsveld tussen feminisme en de conservatieve idealen van een groot deel van Amerika. "Nancy Reagan en Michelle Obama waren in principe vrij traditionele first ladies, maar het waren wel degene die thuis de broek aan hadden."
Hiv-baby's
De nu overleden Barbara Bush, vrouw van 41e president George Bush (1989-1993), was een nuchtere, geëmancipeerde vrouw. "Enerzijds omarmde zij het beeld van de vrouw en de grootmoeder en ontpopte zij zich tot de matriarch van de partij", vertelt Bosscher.
"Maar tegelijkertijd koos zij ook heel bewust haar eigen weg. Zij choqueerde bepaalde Republikeinen door te knuffelen met baby's met hiv, een lans te breken voor gescheiden en ongehuwde moeders en zich uit te spreken vóór LHBT-rechten." Het heeft invloed als een naast familielid van een (vice)president op zo'n heldere manier een statement maakt dat tegen een deel van de achterban in gaat.
"Als iemand binnen je familie zo duidelijk tegen een bepaald standpunt ingaat, dan kan het bijna niet anders dat een pater familias anders naar zo'n thema gaat kijken." Een goed voorbeeld is Dick Cheney, vicepresident onder Bush junior. "Hij werd echt terechtgewezen door zijn lesbische dochter, die hem publiekelijk op zijn standpunten over LHBT aansprak: pa, zeg eens niet van die rare dingen, ik ben er ook nog."
Activistische taal
Het is onmogelijk om te zeggen dat de first lady dé Amerikaanse vrouw van dat moment vertegenwoordigt. "Dé Amerikaanse vrouw bestaat namelijk niet", stelt hoogleraar Oldenziel. Met haar feministische taal was Hillary Clinton als first lady (1993-2001) een verademing voor een bepaald deel van de vrouwen. "Maar de conservatieve achterban kon weinig met haar activistische toespraken. Haar populariteit steeg weer toen zij zich minder profileerde en meer achter haar man schaarde."
Melania Trump vormt in de rij van first ladies een vreemde eend in de bijt. Niet alleen vanwege haar imago bij het grootste deel van de bevolking, maar ook omdat "zij totaal niet samen met haar man optrekt. Dat is een groot verschil: bij de Bushes, de Obama's en ook de Clintons zag je dat ze, ondanks meningsverschillen op z'n tijd, een team vormden. Het grootste deel van de tijd zijn Donald en Melania niet samen. En ze dragen ook totaal niet samen uit één boodschap of ideaal te hebben."
Trophy wife
Voor de trouwe achterban van Trump is dit overigens geen enkel probleem. "Zij is in hun ogen een 'trophy wife': een fashionmodel, aanzienlijk jonger, oftewel voor een man als Trump de hoofdprijs", zegt Oldenziel.
Waar Hillary na de Monica Lewinsky-affaire besloot dat hun idealen groter waren dan haar woede over het vreemdgaan van haar man, wreekt zich bij de Trumps zich het gebrek aan een gemeenschappelijke basis. "Het kan haar totaal niets schelen wat haar man politiek uitdraagt. Mogelijk is ze zelfs tegen een groot deel van zijn ideeën."
Dit komt ook door de onorthodoxe manier waarop Trump het hoogste ambt van het land invult. "Hij geeft niets om de rol van 'vader des vaderlands' die boven de partijen staat en die mensen bindt. Het nationaal belang telt niet, alleen zijn eigen belang. Je kunt het Melania moeilijk kwalijknemen dat zij binnen dat kader eigenlijk niet echt ruimte vindt om zich te profileren als 'moeder des vaderlands'."