Nederland bouwt mee aan de grootste en duurste telescoop op aarde
Het Eindhovense bedrijf VDL, vooral bekend van autobussen en touringcars, gaat de draagconstructie bouwen voor de spiegel van de grootste en duurste telescoop op aarde. Met de opdracht, waarvoor het contract donderdagmiddag is ondertekend, is een bedrag van tientallen miljoenen euro’s gemoeid.
De Extremely Large Telescope (ELT) is het toekomstige paradepaard van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO), een sterrenkundige organisatie van vijftien Europese landen, waaronder Nederland. De telescoop gaat ruim een miljard euro kosten en wordt gebouwd in Noord-Chili. Hij krijgt een spiegel met een middellijn van ruim 39 meter.
De eerste kleine telescoopjes werden ruim vierhonderd jaar geleden gemaakt door lenzenslijpers in Middelburg. Sindsdien bouwen astronomen steeds grotere instrumenten om de kosmos in detail te bestuderen. Met een grotere telescoopspiegel kun je verder in het heelal doordringen en meer details onderscheiden.
Lees verder onder de graphic
De grootste sterrenkijkers van dit moment hebben spiegels met een middellijn van 10 meter. Het spiegeloppervlak van de ELT (bijna duizend vierkante meter, oftewel vier tennisbanen) wordt groter dan dat van alle andere professionele telescopen in de geschiedenis bij elkaar. Met het gigantische instrument hopen sterrenkundigen onder meer de vroegste geschiedenis van het heelal te ontraadselen en leven te ontdekken op planeten bij andere sterren.
De 2.800 ton zware reuzenspiegel van de ELT wordt niet uit één stuk glas gemaakt. In plaats daarvan bestaat hij uit 798 afzonderlijke zeshoekige spiegels. Die spiegelsegmenten zijn bijna anderhalve meter groot en hebben allemaal een licht gebogen oppervlak, enigszins vergelijkbaar met een scheerspiegel. Ze moeten stuk voor stuk en continu tot op een paar nanometer nauwkeurig op hun plaats worden gehouden. Zou dat niet gebeuren, dan verliest de spiegel zijn juiste vorm als gevolg van doorbuiging, windbelasting en temperatuurschommelingen.
Lees verder onder de graphic
TNO en VDL ontwikkelden hiervoor een computergestuurd systeem van duizenden positiesensoren en beweegbare ondersteuningspunten. Dat wordt de komende jaren in Eindhoven in massaproductie vervaardigd. De Enabling Technologies Group (ETG) van VDL heeft ruime ervaring in precisiemechanica en halfgeleidertechnologie.
‘We hebben een grote vis binnengehaald’, zegt NOVA-directeur Wilfried Boland. ‘Ik ben er heel blij mee.’ NOVA (Nederlandse Onderzoekschool Voor Astronomie) adviseerde TNO en VDL bij het ontwerp en vertegenwoordigt ESO in Nederland. Volgens voormalig ESO-directeur Tim de Zeeuw blijkt eens te meer dat het Nederlandse lidmaatschap van ESO niet alleen belangrijk is voor de sterrenkunde, maar ook voor de hightechindustrie.
De Extremely Large Telescope wordt in twee fasen gebouwd. De financiering van de eerste fase is volledig rond; voor de tweede (kleinere) fase is het volgens De Zeeuw belangrijk dat ook Ierland eind dit jaar lid zal worden van ESO. Nieuwe ESO-lidstaten betalen een fors bedrag aan ‘entreegeld’.
De top van de 3000 meter hoge bergtop Cerro Armazones in de Chileense Atacama-woestijn werd in 2014 al afgevlakt met dynamiet, en de fundering voor de toekomstige telescoop is inmiddels in aanbouw. De eerste waarnemingen staan gepland voor 2024.
