- James Comey was van 2013 tot 2017 de directeur van de FBI.
- Comey is aangesteld door president Obama, maar Trump ontsloeg hem vorig jaar.
- In het boek kijkt Comey terug op zijn loopbaan bij de FBI onder Obama, maar ook onder Trump.
- Er is veel aandacht voor zijn ervaringen, onder andere vanwege het feit dat Comey Trump 'moreel ongeschikt' noemde voor het presidentschap.
In de media ging het de afgelopen dagen vooral over de kritiek die Comey in zijn nieuwe boek uit op de Amerikaanse president. Comey vindt dat Trump 'moreel ongeschikt' is om president te zijn, maar A Higher Loyalty is niet enkel een afrekening met zijn voormalige baas.
Met de titel van zijn boek verwijst Comey naar een gesprek dat hij had met Trump, waarin de president om zijn loyaliteit vroeg. Comey schrijft dat hij alleen trouw is aan de idealen van de FBI en de Amerikaanse grondwet, en dat hij zijn loyaliteit zeker niet zou beloven aan één gewone sterveling, al was het de president van de Verenigde Staten.
Om dat te bewijzen blikt hij niet alleen terug op de afgelopen jaren, maar op zijn hele carrière. Hij vertelt hoe hij als officier van justitie bekende maffiabazen vervolgde en als vice-minister van justitie ruziede met de regering-Bush over de marteling van gevangenen en spionage door inlichtingendienst NSA.
Comey noemt zelfs de baas van de supermarkt waar hij als tiener werkte als lichtend voorbeeld van ethisch leiderschap. Zo probeert hij uiteindelijk aan te tonen dat ook zijn controversiële beslissingen van de afgelopen twee jaar voortvloeien uit pure professionaliteit.
Spreken of verhullen - allebei vreselijke opties
Hillary Clinton
James Comey is niet alleen vanwege zijn ontslag een bijzonder figuur in de recente politieke geschiedenis van de VS. Een jaar geleden werd hij door Democraten nog gezien als de man die Hillary Clinton de verkiezingen had gekost. Door meermaals aankondigingen te doen over het openen en sluiten van het onderzoek naar de e-mailserver van Clinton hield Comey de kwestie in het nieuws, ook al kwam er nooit een officiële aanklacht.
Een jaar later was Comey voor links Amerika ineens de held die zich niet voor de kar van president Trump liet spannen, en wiens ontslag leidde tot het aanstellen van speciaal aanklager Robert Mueller. Onder Mueller, die FBI-directeur was voor de aanstelling van Comey in 2013, wordt nog altijd onderzoek gedaan naar de banden tussen Rusland en de presidentscampagne van Trump.
Boegbeeld
Voor veel Republikeinen is Comey nu het boegbeeld van de deep state: een schimmig complot van bureaucraten die proberen om president Trump af te zetten. In rechtse media als Fox News wordt de FBI tegenwoordig afgeschilderd als een partijdig en corrupt instituut, iets dat voor het tijdperk-Trump nog ondenkbaar was. Toen stond de FBI juist nog voor het beste van Amerika: de heldhaftige strijd tegen criminelen, terroristen en corrupte politici.
A Higher Loyalty is bovenal een poging om dat beeld van de FBI te doen terugkeren. Comey schrijft niet alleen over zichzelf als onpartijdige waarheidszoeker, maar over de hele organisatie. Het boek is zelfs opgedragen aan zijn voormalige collega's, "wier blijvende toewijding aan de waarheid ervoor zorgt dat ons land geweldig blijft".
Clinton
Ook al probeerde Comey weg te blijven van de partijpolitiek, tijdens de presidentsverkiezingen van 2016 kon hij de politieke realiteit niet meer ontwijken.
De FBI onderzocht of Hillary Clinton staatsgeheimen had besproken via haar privémail, en er ontstond steeds meer druk op de FBI om commentaar te geven op het onderzoek, hoewel de organisatie dat normaal gesproken niet doet. Uiteindelijk besloot Comey te bevestigen dat er inderdaad een onderzoek liep.
Toen het onderzoek in de zomer van 2016 werd afgesloten bekritiseerde hij Clinton vanwege haar "extreem nalatige" e-mailgedrag. Hij kreeg de volle lading uit politiek Washington: Democraten waren boos dat hij Clinton had bekritiseerd, en Republikeinen vonden dat hij haar had moeten vervolgen.
Kort voor de verkiezingen zag de FBI zich genoodzaakt om het Clinton-onderzoek te heropenen, omdat er nieuwe e-mails van Clinton waren gevonden. Comey stond voor een nog duivelser dilemma: moest hij opnieuw een aankondiging houden over deze ontwikkeling? "Spreken of verhullen - allebei vreselijke opties", schrijft hij nu.
In oktober 2016 was er geen goede reden voor de FBI om over de Russen en de verkiezingen te spreken
Beïnvloeding
Naar eigen zeggen wilde Comey de verkiezingen niet beïnvloeden, maar was het nog slechter voor de FBI geweest als na de verkiezingen was gebleken dat de opsporingsdienst de heropening van het onderzoek had verhuld. Twee weken voor de verkiezingen maakte hij bekend dat het onderzoek was heropend. Democraten waren woest; Republikeinen jubelden.
"De FBI vertegenwoordigt de geblinddoekte Vrouwe Justitia en moet de juiste keuze maken buiten de politiek om", schrijft Comey. Hij biedt een interessante blik op zijn gedachtegang, maar Clinton-aanhangers zullen vermoedelijk een ontevreden gevoel houden.
Rusland
Met name de keuze om juist géén aankondiging te houden over het gelijktijdige onderzoek naar de banden tussen de Trump-campagne en Rusland blijft onvoldoende verantwoord. Zelfs in het algemeen wilde de FBI voor de verkiezingen niets zeggen over de pogingen van Rusland om de verkiezingen te beïnvloeden in het voordeel van Trump.
"In oktober 2016 was er geen goede reden voor de FBI om over de Russen en de verkiezingen te spreken", schrijft Comey. Omdat er in de media al verslag werd gedaan van de beïnvloedingspogingen van de Russen "wisten Amerikanen al wat er aan de hand was", schrijft hij.
Maar een jaar eerder besloot hij om wél te bevestigen dat er een onderzoek liep naar de e-mails van Clinton, hoewel daar op dat moment ook al veel over was geschreven en gesproken. Het blijft onduidelijk waarom Comey dit onderscheid heeft gemaakt.
Trump
Voor mensen die het nieuws over de regering-Trump volgen, zal A Higher Loyalty geen grote onthullingen bevatten over de 45e president van de VS. Toen hij kwam getuigen voor het Amerikaanse Congres vertelde Comey al over de meest controversiële interacties tussen hem en Trump, zoals de keer dat de president hem vroeg om een onderzoek naar veiligheidsadviseur Mike Flynn te laten vallen.
In A Higher Loyalty maakt Comey goed duidelijk hoe ongebruikelijk het überhaupt is dat de FBI-directeur zulke zaken met de president bespreekt. President Obama hield Comey bewust op een afstandje, zodat de FBI onafhankelijk zijn werk kon doen. Van dat soort terughoudendheid is bij Trump geen sprake.
De kritiek van Comey op Trump is vooral opvallend omdat zij afkomstig is van een voormalig FBI-directeur, iemand die zich normaal buiten de politiek houdt.
Weinig verrassend
Inhoudelijk is de kritiek niet erg verrassend. Comey schrijft dat Trump liegt, dat hij zich gedraagt als een pestkop en dat hij meedogenloos is tegen mensen die naar zijn smaak niet loyaal genoeg zijn.
Dat zijn geen heel originele observaties over een president die al op dag één onterecht claimde dat hij het grootste publiek ooit bij zijn inauguratie had, die zijn tegenstanders kleinerende bijnamen geeft en die om de haverklap adviseurs ontslaat, al dan niet via Twitter.
Oproep
Comey eindigt zijn boek met een oproep aan Amerikaanse Congresleden. Zij moeten zich feller uitspreken als Trump de "gedeelde waarden" van Amerika met voeten treedt, vindt hij. Net als Comey zelf staan ze voor een keuze: spreken of zwijgen over het handelen van de president. "Zij moeten zichzelf de vraag stellen aan wat, of aan wie, zij een hogere loyaliteit hebben: partijbelangen of de pijlers van de democratie?"
Op die vraag hebben de Republikeinen in het Congres al een antwoord gegeven. In het afgelopen anderhalf jaar hebben nagenoeg alle Republikeinen laten zien dat ze bereid zijn om Trump te omarmen of in ieder geval te tolereren, wat hij ook doet. Daar gaat James Comey geen verandering in brengen.
'A Higher Loyalty' is nu verkrijgbaar. De Nederlandse vertaling verschijnt op 8 mei onder de titel 'Loyaliteit. Waarheid, leugens en leiderschap. De voormalig FBI-directeur spreekt', bij uitgeverij De Geus.