Hoe Koningsdag steeds meer is veranderd in een volksfeest

• Piet van Asseldonk

  redacteur Koninklijk Huis

De Oranjeverenigingen in steden, dorpen en buurten beleven drukke dagen. Ze zijn, bijgestaan door vrijwilligers, al volop in de weer met de organisatie van Koningsdag 2018. In de loop der jaren is deze dag uitgegroeid van een nationale steunbetuiging aan het Oranjehuis tot een gezellig nationaal volksfeest met de verjaardag van het staatshoofd en de monarchie als aanleiding of alibi.

Er zijn op Koningsdag geen plichtmatigheden en plechtstatigheden, zoals militaire parades en kransleggingen, maar des te meer (folkloristische) buurtfeesten en vrijmarkten. Een dergelijke invulling van een nationale feestdag is, gezien in internationaal perspectief, speciaal.

Volksfeest

Waar de koning en zijn familie verschijnen, in Groningen dit jaar, ligt dat uiteraard een slag anders. Daar zijn alle ogen op hen en de hen omringende autoriteiten gericht. Elders in het land zijn gezagsdragers op deze nationale feestdag gaandeweg een kleinere rol gaan spelen. In 2015 is de tot dan toe gebruikelijke televisietoespraak van de minister-president als startschot voor de Oranjefestiviteiten geschrapt.

Zelfs het jarige staatshoofd maakt duidelijk dat het op Koningsdag niet om hém moet draaien, maar om het volk. "Op Koningsdag bezoekt koning Willem-Alexander, samen met andere leden van de koninklijke familie, de festiviteiten in een gemeente. Dit bezoek is rechtstreeks op televisie te zien", aldus de website van het Koninklijk Huis.

Ons land kent, ook al tamelijk uniek, twee officieel erkende nationale feestdagen: Koningsdag en Bevrijdingsdag. Die vallen (27 april en 5 mei) vlak na elkaar, maar verschillen wezenlijk. Op Bevrijdingsdag, voorafgegaan door de Nationale Dodenherdenking, herdenken we plechtig en ernstig het einde van de Tweede Wereldoorlog en staan we, omlijst door feestelijkheden, stil bij onze vrijheid en democratische verworvenheden.

Koningsdag ontstond aan het einde van de 19de eeuw en is dus ouder dan Bevrijdingsdag. Nog een verschil: Koningsdag is voor iedereen een vrije dag, terwijl Bevrijdingsdag dat alleen voor ambtelijke diensten en het onderwijs is. Voor bedrijven is Bevrijdingsdag eens in de vijf jaar een vrije dag. Pogingen dat te veranderen hebben (nog) geen resultaat gehad.

Bordes

De geleidelijke accentverschuiving van Koningsdag van een min of meer monarchale manifestatie naar vooral een volksfeest is mede te danken aan de toenmalige koningin Beatrix. Zij schafte het onder haar moeder Juliana gebruikelijke defilé op paleis Soestdijk af.

Niet langer ontvingen de Oranjes, letterlijk en figuurlijk verheven boven het volk, want staande op het paleisbordes, delegaties uit het land die hen kwamen feliciteren.

Beatrix, hoewel dat enigszins haaks stond op de verdere invulling van haar koningschap, daalde van het bordes af. Zij ging op Koninginnedag naar dorpen en steden om daar het jaarlijkse Oranjefeest met haar onderdanen mee te vieren. Dat sloot aan op de intussen meer democratische en minder formele gezagsverhoudingen in ons land.

Citymarketing

Koning Willem-Alexander introduceerde in 2015, twee jaar na zijn aantreden, in Dordrecht zijn Koningsdag nieuwe stijl. Hij besloot zijn verjaardag te gaan vieren in 'gemeenten met een centrumfunctie'. Bedrijven en organisaties kregen zo de gelegenheid te laten zien wat ze te bieden hadden. Citymarketing en regiopromotie spelen daarbij een rol.

Vooral omwille van de veiligheid en ter voorkoming van al te 'tuttige' taferelen rond aan volksspelen deelnemende Oranjes, werd het directe contact tussen de koninklijke familie en het publiek wat ingeperkt.

Maar Willem-Alexander is er de koning niet naar, zo blijkt tijdens zijn bezoeken her en der in het land, om contacten met 'gewone' mensen uit de weg te gaan. Aan de koning lijkt een 'volksfeest' goed besteed.