Hoe Tiel de overlast van Polen te lijf wil gaan

Vraag in de Poolse supermarkt in het centrum van Tiel aan Michal Cegiela (31) wat hij vindt van het beleidsvoornemen om het aantal Poolse arbeidsmigranten in een huis te maximeren op vier, en hij antwoordt in het Engels: ‘Goed idee. Want acht Poolse mannen in een huis levert veel lawaai en soms ook agressie op, vooral als ze bier of alcohol hebben gedronken. Ik kan me voorstellen dat Nederlandse buren daarover klagen.’

Maar Cegiela, werkzaam in het distributiecentrum van Albert Heijn in Geldermalsen, heeft makkelijk praten: hij heeft afgelopen december een huis in een buitenwijk van Tiel gekocht. Daar woont hij nu met zijn vrouw en twee kinderen. De Pool, afkomstig uit de regio Poznan, is echt geland in het oude industriestadje aan de Waal – hij zal er voorlopig ook niet meer weggaan.

Voor de meeste landgenoten is Tiel echter slechts een tijdelijke woonplaats, aantrekkelijk door zijn centrale ligging in het land en de relatief goedkope huizen. ‘Veel Polen blijven hier maar een paar maanden – ze werken, verdienen geld en keren terug naar het vaderland’, constateert Cegiela bij de zuivelvitrine in de Polo Market.

Tiel wil maatregelen nemen om de overlast van Oost-Europese arbeidsmigranten in woonwijken terug te dringen. De Gelderse gemeente staat daarin niet alleen – ook andere gemeenten met veel arbeidsmigranten zijn daarmee bezig of hebben dat al gedaan. Want uit veel woonbuurten komen klachten over verloederde huurhuizen vol met vooral Poolse mannen. In totaal werken zo’n 400 duizend arbeidsmigranten uit Oost-Europa in Nederland.

In de Poolse supermarkt klinkt ook kritiek op die plannen. Een Poolse vrouw vindt het zelfs rieken naar discriminatie: ‘Poolse mensen werken hard en ze drinken soms veel – maar dat doen sommige Nederlanders toch ook? Die overlast valt best mee. Als er gedoe is in Tiel, is het altijd met Marokkanen of Turken.’

In het monumentale stadhuis bezweert burgemeester Hans Beenakker (VVD) dat van discriminatie geen sprake is. ‘We weren geen Polen, ze blijven welkom in Tiel’, zegt hij in zijn werkkamer. ‘We willen alleen de verkamering van woningen reguleren: niet meer dan vier arbeidsmigranten uit Midden- en Oost-Europa in één huis. Nu zijn dat er acht of meer – en dat geeft vaak overlast en ergernis in de buurt. ’

Aanvankelijk kwamen de Polen, en later ook de Roemenen en Bulgaren, vooral af op de fruitteelt in de Betuwe. Tiel is daarvan het centrum, waar Flipje, het iconische reclamejambaasje, nog steeds in ere wordt gehouden met een standbeeld en een museum. Maar sinds het aantrekken van de economie zijn steeds meer arbeidsmigranten ook werkzaam in andere sectoren, zoals de bouw, industrie en logistiek.

‘Er werken zelfs arbeidsmigranten vanuit Tiel op Schiphol’, aldus Beenakker. ‘De panden zijn hier goedkoper dan in de Randstad en arbeidsmigranten zijn heel mobiel. Maar moeten wij de huisvesting voor Schiphol regelen?’

Via wijkregisseurs en wijkagenten maar ook directe meldingen kreeg de gemeente steeds meer signalen van overlast. Buurtbewoners klaagden over geluidsoverlast en verloedering van ‘Polenhuizen’. Over parkeeroverlast: de hele straat vol met Poolse kentekens. Over vertrekkende en aankomende auto’s met luidruchtige passagiers in de vroege ochtend of in de avond, al naar gelang de ploegendienst. Over dronkenschap en plassende mannen in de tuin. Over een buurhuis vol mannen die geen enkel woord Nederlands spreken en met wie ze geen enkel contact hebben – en die vaak ook binnen enkele maanden weer vertrekken en door andere kamerbewoners worden vervangen. En over vechtpartijen in de buurt of op het centrale horecaplein.

‘Er is niks mis met arbeidsmigranten – het zijn geen criminelen, we hebben ze hard nodig voor de economie en ze moeten ergens wonen’, zegt de burgemeester. ‘Maar door hun clustering in sommige straten ontstaat toch een andere dynamiek in de wijk. Het is voor buurtbewoners heel anders om naast een Pools gezin te wonen dan naast een huis met acht Poolse mannen.’

Eind 2016 gaf de gemeenteraad aan het college van B en W de opdracht om met een plan van aanpak te komen. Het gemeentebestuur maakte eerst een inventarisatie van de ‘problematiek’. In Tiel zijn drie belangrijke uitzendbureaus voor Oost-Europese werknemers actief: VDU, Europlus en EB Personeelsdiensten. Zij huren of kopen panden in de stad om de Polen, Bulgaren of Roemenen onder te brengen.

De gemeente heeft 180 ‘Polenpanden’ geteld. Maar daarnaast huren (of kopen) arbeidsmigranten ook zelf woningen en zijn er eveneens andere spelers actief, zoals vastgoedbazen en kleinere uitzendorganisaties. De gemeente schat dat tussen 5 en 10 procent van de bevolking uit arbeidsmigranten bestaat: tussen twee- en vierduizend mensen.

Bij ongewijzigd beleid zal dat aantal verder toenemen, is de verwachting. VDU heeft onlangs weer vijf huizen opgekocht, EB is een voormalig kantoorpand aan het verbouwen voor de huisvesting van 29 arbeidsmigranten. De verhoudingen zijn doorgeslagen, vindt de gemeente. Bijna alle woningen worden opgekocht voor verkamering – de kosten zijn snel terugverdiend bij verhuur aan acht Poolse arbeiders à 400 euro per persoon.

De huizenprijzen worden opgedreven, waardoor de gewone Tielenaar minder kans heeft op een betaalbare woning. De verstoring van de Tielse woningmarkt is min of meer te vergelijken met de Airbnb-taferelen in Amsterdam.

‘We willen meer balans aanbrengen in het aantal arbeidsmigranten en het totale aantal inwoners’, aldus Beenakker. In een nieuwe huisvestingsverordening en een paraplu-bestemmingsplan worden de regels aangescherpt: niet meer dan vier arbeidsmigranten per woning, niet meer dan 10 procent van de huizen in een straat mogen worden verhuurd als ‘Polenpanden’ en zulke panden mogen niet aan elkaar grenzen. De gemeenteraad moet nog instemmen met de plannen.

Waar de gewenste balans ligt, kan burgemeester Beenakker niet zeggen: ‘Elke vergunning zullen we onderwerpen aan een leefbaarheidstoets.’ De verordening heeft als doel de huisvesting van arbeidsmigranten te reguleren, maar kan ook gelden voor andere groepen. Tiel is geen studentenstad – daarom mag nu elk huis nog worden opgedeeld in kamers. ‘Maar stel dat acht studenten in een huis willen gaan wonen, dan moet daarvoor straks ook een vergunning worden aangevraagd’, verduidelijkt projectleider Erik van Keken.

De gemeente is verbaasd over de reacties die deze week loskwamen over de Tielse plannen. Want veel andere gemeenten hebben volgens Van Keken soortgelijke maatregelen genomen. ‘Meerdere gemeenten zijn ons voorgegaan’, zegt hij. ‘Hulst, Roosendaal, Horst aan de Maas, Zundert, Waalwijk, Noordoostpolder, Hillegom, Lisse, en zo kan ik nog wel even doorgaan. De maatregel is ook al getoetst door de rechter, tot bij de Raad van State, en rechtmatig bevonden.’

Niettemin kwam de Poolse ambassade deze week met een officiële verklaring: ‘Als het waar is dat deze gemeenten plannen hebben om specifieke nationale groepen in hun buurt te beperken met het idee van ‘verbeteren van het leefklimaat in hun gebied’, maken wij ons grote zorgen. Dergelijke projecten zijn discriminerend en niet in overeenstemming met de Europese vrijheid van beweging en vrijheid van vestiging.’

Woensdag hebben de Poolse en Roemeense ambassade Tiel en enkele andere gemeenten schriftelijk om opheldering gevraagd. ‘Wij gaan dat gesprek graag aan’, reageert burgemeester Beenakker. De gemeente zegt ook ‘in goed overleg’ te zijn met de drie grote uitzendbureaus voor arbeidsmigranten, die echter not amused zijn.

Buiten op de Waaldijk trotseert een 74-jarige Tielenaar (‘mijn naam doet er niet toe’) de regen en de wind. ‘Ik heb nergens last van en die mensen moeten ergens wonen’, zegt hij. ‘Maar je zal in de Hertogenwijk maar een huis hebben gekocht en acht van die gasten als buren krijgen. Daar word je niet vrolijk van – het is toch een andere cultuur.’

Nu is het stil, zegt hij, de meeste Polen zijn aan het werk. ‘Maar ’s avonds is het hier één lange rij Poolse kentekenplaten. En ga zondagmiddag tussen 12 en 1 maar eens in de Jumbo en AH kijken. Dan staan ze in de rij. En ze kopen inderdaad allemaal bier, geen gebraden haan.’