Opinie op Zondag - Femke Halsema, een nieuwe stem op rechts?
Prikkelende opinies op een dag dat u er tijd voor heeft: de Volkskrant presenteert elke zondag een bijdrage van een vaste club van acht auteurs. Eerder vandaag classica Rosa van Gool. Nu is het de beurt aan historicus Geerten Waling.
Is de Verlichting gekaapt door 'rechts'? Dat zou je denken als je het interessante essay 'Macht en verbeelding' van Femke Halsema leest, althans de voorpublicatie die Trouw publiceerde. Sinds Nederland werd geconfronteerd met integratieproblematiek, en dan vooral de ondermijnende werking van nieuwe gesloten gemeenschappen in een open en ontzuilde samenleving, is dat het verwijt aan 'rechts' geweest: het misbruiken van de vrouwen- en homo-emancipatie en de vrije meningsuiting voor een enggeestige, xenofobe agenda.
Maar waar hebben we het nu over? Was een Paul Scheffer 'rechts' omdat hij wees op het multiculturele drama dat zich rond de eeuwwisseling evident begon af te tekenen? Omdat hij een wereldbeeld (het zogenaamde 'multiculturalisme') bekritiseerde dat steeds onhoudbaarder werd, en dat door 'links' ook al jaren is verlaten? Is Hans Teeuwen 'rechts' omdat hij als één van de weinige cabaretiers af en toe de islam op de hak durft te nemen? Was de anonieme Gregorius Nekschot 'rechts' omdat hij, net als de tekenaars van Charlie Hebdo, soms ook wel eens een spotprentje over Mohammed tekende?
En zo kan ik nog wel even doorgaan. Is Paul Cliteur 'rechts' als hij het atheïsme of de vrijheid van meningsuiting bepleit? Is Ruud Koopmans 'rechts' omdat hij sociologisch onderzoek doet naar opvattingen onder migrantengemeenschappen, met soms onwelgevallige uitkomsten? Was René Cuperus 'rechts' toen hij het boek 'De wereldburger bestaat niet' schreef? En Boris van der Ham, die publiceert over het gruwelijke lot van afvallige moslims... Ook 'rechts'?
Hoofddoekjes
Nou, als kritiek op immigratie- en integratiebeleid, religie of kosmopolitisme, als humanisme, atheïsme en mensenrechten - als dat allemaal 'rechts' is, zou ik zeggen: welkom op rechts, Femke! Want tja, Halsema heeft zich ook wel eens kritisch over de islam uitgelaten, bijvoorbeeld over hoofddoekjes. En in haar essay zoekt ze zelfs naar bronnen voor nationale trots, als waarborg voor een 'energiek en democratisch debat over de toekomst van de samenleving'. Ook heeft ze zich onlangs uitgesproken tegen de tirannieke baby van de emancipatiebeweging: de identiteitspolitiek. Van de linkerflank kwam aan haar adres al meermaals het gemakzuchtige verwijt: 'rechts!'
Het is verwarrend. De hoek die je echt 'rechts' zou kunnen noemen, is marginaal in het Nederlandse opinielandschap - en sterk verdeeld bovendien: we hebben protestantse, katholieke, islamitische, klassieke en liberale conservatieven en nog een clubje libertariërs. De heersende consensus tendeert daarentegen naar een stevige verzorgingsstaat, met zorg voor de zwakkeren en een open houding naar de wereld. Naar een rechtsstaat gebaseerd op vrijheid, mensenrechten en individuele ontplooiing. Naar een inclusieve democratie waarin burgers zich kunnen herkennen, waar ze eigenaar van kunnen zijn.
Voor zover de 'echt-rechtse' medeburger daar al aan zouden willen tornen, geldt dat geenszins voor bovengenoemde namen. Overigens wordt ook Harvard-psycholoog Steven Pinker om de haverklap voor 'rechts' uitgemaakt. Hij haalt het namelijk in zijn hoofd om, in zijn recente boek 'Enlightenment Now', de geschiedenis en de resultaten van de Verlichting te onderzoeken. Wat blijkt? Op alle fronten heeft de mensheid grootse resultaten geboekt: er is steeds minder geweld, minder ziekte, minder honger, meer vrede, meer welvaart en meer vrijheid dan ooit in de geschiedenis. Allemaal te danken aan seculiere samenlevingen en geavanceerde wetenschappen die zijn gestoeld op de uitgangspunten van de Verlichting. Die zijn nog altijd springlevend en bewijzen keer op keer de grootste problemen op te kunnen lossen. Alle reden dus om optimistisch te zijn!
Bloedlink
Oké, de wereld is niet perfect en zal dat ook niet worden. Sterker nog, hoed u voor de mens die naar perfectie streeft. Utopisme is bloedlink en ook Halsema wil daar in haar essay ver van blijven. Zij zoekt, met filosoof Hans Achterhuis, naar een 'kleine utopie' die de samenleving verbetert en niet ontwricht. Welnu, in de erfenis van de Verlichting ligt het bezielende, inspirerende, vooruitstrevende en hoopvolle narratief dat zij zoekt. Daarover lees ik haar veel liever dan de sleetse, defensieve verongelijktheden over 'rechtse' critici, die feitelijk alleen de inconsequenties blootleggen van een achterhaald ('links'?) wereldbeeld en zich daarbij wapenen met niets anders dan het gereedschap en de principes van diezelfde Verlichting.
Geerten Waling is historicus, onderzoeker aan de Universiteit Leiden en auteur van o.a. Zetelroof (Nijmegen: Vantilt 2017). Samen met Wim Voermans publiceerde hij Gemeente in de genen. Tradities en toekomst van de lokale democratie in Nederland (Amsterdam: Prometheus).