Diplomaat en spion zijn geregeld dezelfde
Het Westen zet Russische diplomaten uit om de inlichtingendiensten tegen te werken, zegt ze. Daar zit wat in, zegt expert Mark Galeotti.
Wie dacht dat een serie als Homeland overtrokken is, komt dezer dagen bedrogen uit. Na het massaal wegsturen van Russische spionnen uit de Verenigde Staten en Europa, dringt de vraag zich op: wat doen medewerkers van de Russische inlichtingendiensten op ambassades in het Westen?
'De meeste spionnen werken onder een diplomatieke dekmantel'
Het is minder verwonderlijk dan je zou denken, zegt Mark Galeotti. Hij is verbonden aan het Instituut voor Internationale Betrekkingen in Praag en doet al jaren onderzoek naar Russische inlichtingendiensten. “De meeste mensen die in het buitenland werken voor inlichtingendiensten, of het nu gaat om mensen uit Rusland of de VS, doen dat onder een diplomatieke dekmantel”, zegt Galeotti. In sommige gevallen zijn geheime diensten daar open over: ze geven aan de autoriteiten van het desbetreffende land op hoeveel inlichtingenpersoneel ze sturen en welke intentie erachter zit. Zo’n persoon wordt dan officieel aangemerkt als een liaison.
Maar in veel gevallen wordt er gezwegen over het aantal spionnen dat werkzaam is op ambassades. Ze werken bijvoorbeeld onder de vlag van veiligheidsfunctionaris of communicatiemedewerker, maar houden zich in werkelijkheid bezig met het aansturen van informanten die gevoelige informatie leveren. Galeotti: “We noemen dit in de inlichtingenwereld ‘legalen’.” In de meeste landen zijn ook ‘illegalen’ actief: spionnen die zich uitgeven voor bijvoorbeeld journalist. Als die gesnapt worden, moeten ze het land direct verlaten. Veiligheidsdiensten spannen zich in om beide groepen te betrappen; dat heet contra-spionage.
Uitzetten
Volgens de Amerikaanse autoriteiten bevinden zich zo’n honderd Russische spionnen in de VS. Trump stuurt er nu zestig weg. Nederland zet twee ‘diplomaten’ het land uit. Duitsland, Frankrijk en Polen ieder vier. Nieuw-Zeeland wilde graag solidair zijn en meedoen, maar maakte vandaag bekend dergelijke Russische spionnen niet te kunnen vinden.
'De Russen hebben veel meer spionnen wereldwijd gestationeerd dan bijvoorbeeld de Amerikanen'
Dat de Amerikanen niet al het inlichtingenpersoneel in één keer het land uitzetten, heeft vooral te maken met de verwachte tegenactie. De VS weten dat de Russen met gelijke munt terugbetalen en dat ook Amerikaanse spionnen Moskou spoedig moeten verlaten. Dat gebeurde bijvoorbeeld toen ex-president Obama in 2016 35 Russische diplomaten wegstuurde. Het Kremlin deed hetzelfde.
“Toch is er een verschil tussen Amerikaanse en Russische diensten”, zegt Galeotti. “Geen land is zo bedreven in het inlichtingenspel als de Russen. Poetin moet hebben gedacht: ons leger kan nooit zo groot groeien als de Navo, onze economie wordt nooit zo sterk als de Duitse, maar in het verzamelen van inlichtingen hebben we een voorsprong.”
Daarom heeft de Russische president sinds zijn aantreden vol ingezet op investeren in inlichtingendiensten. “De Russen hebben veel meer spionnen wereldwijd gestationeerd dan bijvoorbeeld de Amerikanen. De VS vertrouwen veel meer op techniek, de Russen willen fysiek aanwezig zijn.”
Paradepaardje
Zo staat Brussel bekend om een enorme gemeenschap Russische spionnen. Die houden enerzijds de Europese Commissie in de gaten, en anderzijds zijn ze bezig met Belgische activiteiten. Ook in Tsjechië zijn veel Russische spionnen op de ambassade actief. “Inlichtingendiensten zijn Poetins paradepaardje”, zegt Galeotti. “Hij is natuurlijk zelf een spion geweest voor de KGB in Dresden ten tijde van de Koude Oorlog. En hij heeft nog altijd het gevoel: niets is wat het lijkt.”
Niet alleen de omvang van de Russische inlichtingendiensten verschilt van die van andere diensten. De achterdocht bij de Russen zit dieper, meent Galeotti. “Het valt me bijvoorbeeld op dat de meeste ambassades werken met mensen uit de lokale gemeenschap. Ik was onlangs in Moskou en westerse ambassades hebben veel Russen in dienst. Russische ambassades doen dat niet. Daar zijn enkel Russen aan het werk. Ze beschouwen buitenlanders als een potentieel veiligheidsrisico. Een beetje paranoïde is het wel.”
Navo zet ook diplomaten uit
De Navo volgt de zet van de VS, Canada en een groot aantal EU-landen en stuurt zeven Russische diplomaten weg. Van drie anderen wordt de aanstelling geweigerd, waardoor de Russische vertegenwoordiging teruggaat van dertig naar twintig mensen. Indirect nemen veel Europese landen die zelf geen diplomaten hebben uitgezet hiermee toch een maatregel tegen Rusland. Alle lidstaten hebben namelijk ingestemd met het Navo-besluit. Vandaag besloten België, Ierland, Moldavië en Australië ook één of meerdere Russische diplomaten uit te zetten. Als het aan de Britse premier May ligt, komen er meer maatregelen. “Er moet nog meer gebeuren om een lange-termijnantwoord te geven op het gevaar dat Rusland vormt.” Zo herziet de Britse regering visa die zijn afgegeven aan rijke buitenlandse investeerders, al zijn die controles niet specifiek gericht op Russen. trouw
Lees ook: VS en EU zetten Russen uit wegens aanslag Salisbury