"We gebruiken sociale media veel en veel te veel", vindt Sidney Vollmer, die een boek schreef over de zoektocht naar balans in digitale tijden. "Het kost ons een hoop."
"Sociale media zijn de sigaretten van de 21e eeuw. Het is buitengewoon vermakelijk, het is diep ingenesteld menselijk gedrag, heel lastig om vanaf te komen en schadelijk voor de mensen om je heen én voor de samenleving."
"Ik vind dat de balans weg is", zegt Gerdien den Boer, communicatieadviseur op het gebied van sociale media. In hoeverre die balans weg is, ligt volgens Den Boer wel aan de persoon zelf en de leeftijdsgroep waarin hij of zij zich bevindt. Jongeren lijken meer vatbaar om zich te verliezen in hun telefoon.
"Ik merk dat jongeren een vertekend beeld van de werkelijkheid hebben gekregen door alles wat ze op sociale media zien." Uit een CBS-onderzoek uit 2017 komt naar voren dat 96,4 procent van de 12 tot 18-jarigen sociale media gebruikt.
Het is diep ingenesteld menselijk gedrag, heel lastig om vanaf te komen
Verslaving
Hoeveel mensen precies verslaafd zijn aan sociale media, is niet bekend. Het lijken er wel veel te zijn: uit een nog lopend onderzoek waarvan de voorlopige resultaten begin 2018 werden gepubliceerd, kwam naar voren dat de helft van de 12- tot 16-jarigen naar eigen zeggen in meer of mindere mate verslaafd is aan sociale media. Een afgerond onderzoek uit 2015 liet diezelfde cijfers zien.
Facebook is veruit het meestgebruikte sociale netwerk: wereldwijd zijn er 1,79 miljard gebruikers, blijkt uit cijfers van ComScore. Een andere veelgebruikte app is Instagram. Het sociale medium heeft wereldwijd 600 miljoen actieve gebruikers per maand, een verdubbeling ten opzichte van twee jaar geleden.
Geen erkende ziekte
"We bevinden ons in een fase waarin we nog niet weten hoe we een sociale media-verslaving definiëren. Het onderzoek verloopt moeizaam. Het is ook lastig om te bepalen wat de precieze symptomen zijn", zegt Den Boer. Omdat sociale media-verslaving door de Gezondheidsraad nog niet is erkend als een ziekte, wordt de behandeling ertegen ook niet vergoed.
Klinisch psycholoog Ando Rokx legt uit dat het om een snelle ontwikkeling gaat en dat mensen er nog aan moeten wennen hoe ze hier het beste mee kunnen omgaan. Maar voor veel mensen leidt dat tot een problematische omgang, erkent Rokx, die in de verslavingszorg werkt. "Er is altijd wel een groep mensen die er niet mee kan omgaan en er gevoelig voor is, zo ook hierbij."
Onnozele dingen
Mogelijk zou het gebruik leiden tot depressie: uit meerdere onderzoeken komt naar voren dat veel gebruikers gevoeliger zijn om depressief te raken. Het is niet bekend of die sociale media ook echt tot depressie leiden - jongeren zouden bijvoorbeeld slaapproblemen krijgen of hun zelfvertrouwen verliezen - of dat de sociale media depressieve gevoelens 'slechts' versterken.
"De likes en berichten zorgen voor een kort geluksgevoel", zegt Rokx. "Sommige mensen leiden op internet bijna een dubbelleven, omdat ze merken dat ze aandacht krijgen voor onnozele dingen die ze de wereld in slingeren. Tegelijkertijd levert het weinig 'echts' op en worden de echt belangrijke zaken uit het oog verloren. De link tussen sociale isolatie en sociale media-gebruik is veelvuldig gelegd. Net als bij andere verslavingen heeft men vooral last van de sociale effecten. Het is belangrijk om jezelf daarom af te vragen: waar ben ik eigenlijk mee bezig, en wat kost mij dit?"
De likes en berichten zorgen voor een kort geluksgevoel
Privacy
Naast het waarschuwen voor verslaving, benadrukken de experts dat Facebook data over likes en persoonlijke gegevens kan gebruiken voor gericht adverteren, iets wat deze week duidelijk werd door een datalek, waarbij gegevens van 50 miljoen Facebook-gebruikers door Cambridge Analytica zijn bemachtigd via de app thisisyourdigitallife.
Dat een grote rel als het datalek door Cambridge Analytica sociale media-gebruikers massaal met sociale media doet stoppen, betwijfelt Vollmer. "Het roer gaat niet in één keer om, maar mensen nemen mogelijk wel meer afstand van sociale media als Facebook." Mogelijk kan dat een extra zet krijgen door de Digitale Detoxweek, die vanaf 9 april wordt gehouden en waarin deelnemers een week lang de mobiele data op hun telefoon uitschakelen.
Volgens Vollmer laat zo'n actieweek zien dat er een kentering plaatsvindt in het bewustzijn over het gebruik van sociale media. "Maar een weekje detoxen kan je niet van een verslaving afhelpen. Het kan je wel inzicht geven in je gebruik en je confronteren met een eventuele verslaving."
Detox-tips
Voor de mensen die een verslaving willen voorkomen en hun tijd op de sociale media-apps willen inperken, heeft Vollmer enkele tips.
"Houd tijdens je detox met een app bij hoeveel tijd je kwijt bent aan je apps. Houd sociale media weg uit je slaapkamer. Daarmee creëer je enkele uren afzondering voor jezelf. Verwijder de Facebook-app van je telefoon, zodat je Facebook alleen kunt checken op een computer. En schakel alle notificaties uit op je telefoon. Verplaats apps die je te veel gebruikt van je beginscherm, zodat je meer moeite moet doen om die app op te starten."
Den Boer benadrukt dat je je bewuster moet worden over de sporen die je online achterlaat. "De pagina's die je liket, of mensen die je volgt. Stel: je volgt een aantal politieke partijen waar je misschien nooit op zou stemmen, maar die je wel interessant vindt om te volgen. Toch zijn ze dan aan je profiel gekoppeld."
Vollmer is zelf gestopt met Facebook en Whatsapp toen zijn boek verscheen. "Een enorme opluchting, alsof je een relatie verbreekt met een partner die eigenlijk niet goed voor je was. Ik heb er een fijner leven door gekregen. Ik ben vergevingsgezinder, minder neurotisch, krijg meer werk gedaan, en heb meer aandacht voor de wereld om me heen."
Lees meer achtergrondverhalen in NUweekend