Poetin: een van de populairste én meest gehate wereldleiders

Russen die aan de vooravond van de presidentsverkiezingen een origineel cadeau zoeken, kunnen terecht op putinversteher.ru. De site verkoopt zilveren ringen met het hoofd van Poetin. „De wereld is veranderd”, schrijven de makers op hun website, „en Poetin is de kapitein van die veranderingen”. Het dragen van een Poetin-ring is, aldus de tekst, niet alleen een blijk van steun aan de president, maar ook een krachtig signaal aan „de wereld van corporaties, fluwelen revoluties, humanitaire bombardementen, dubbele standaarden en bebaarde vrouwen”.

Deze zondag wordt Vladimir Poetin herkozen, en zijn merk lijkt sterker dan ooit. Niet alleen op de binnenlandse markt, ook internationaal timmert Rusland flink aan de weg. De man die ooit min of meer toevallig in het Kremlin belandde, is de afgelopen achttien jaar uitgegroeid tot een van de populairste én meest gehate wereldleiders. Geen dag verstrijkt of de ‘Nieuwe Tsaar’ komt langs in loeiende krantenkoppen, meestal in de context van een dreiging, een repressieve maatregel of een harde uithaal richting het Westen.

„I couldn’t care less”, luidde Poetins sarcastische reactie, afgelopen week in een televisie-interview met het Amerikaanse NBC, op de vraag of hij de hack op de Amerikaanse verkiezingen had gesanctioneerd. „Misschien waren het wel Oekraïners, Tataren of Joden met Russisch staatsburgerschap. Misschien zijn ze wel door de Amerikanen betaald, weet u het? Ik heb geen idee, en het is niet míjn probleem”, zo beet hij de verblufte presentator toe.

„Zoekt u het zelf maar uit”, was zijn reactie op beschuldigingen van de Britse premier May over de geruchtmakende vergiftiging van de dubbelspion Sergej Skripal, vorige week, met zenuwgas van Sovjetmakelij.

Het is de Russische president ten voeten uit. Of het nu gaat om hackers, ‘groene mannetjes’ op de Krim, doping, inmenging of huurlingen in de Syrische woestijn. Ontkennen, verwarring zaaien en een onverwachte tegenzet vormen de vaste cocktail waarin Rusland zijn antwoord aan de wereld giet. Het is een spel dat het Kremlin tot in de puntjes beheerst. Niet voor niets staat Poetin bekend als een meester-tacticus: hij houdt zich aan geen enkele diplomatieke regel en is zo iedereen telkens te slim af.

Bekijk ook de fotoserie: Vladimir Poetin is na achttien jaar nog steeds niet uitgeregeerd

Gefrustreerde spion

Hoe anders maakte Poetin, ruim achttien jaar geleden, zijn entree op het wereldtoneel. Toen een zieke en vermoeide president Jeltsin op oudejaarsavond 1999 de jonge Poetin aanwees als zijn opvolger, kende vrijwel niemand de grijze ambtenaar met de ingevallen wangen. Who is Mr. Putin? klonk het overal. Wat had deze gefrustreerde ex-spion met de reputatie van straatvechter te zoeken in het Kremlin? Toch won hij de verkiezingen, met 53 procent van de stemmen. Meldingen van fraude, intimidatie en manipulatie (zelfs overleden Russen hadden de stembusgang weten te maken) ten spijt.

Al in zijn eerste jaar in het Kremlin toonde hij zijn daadkracht met een keiharde politieke lijn. De oorlog in Tsjetsjenië kreeg een bloedige doorstart, televisiezenders werden onder controle van het Kremlin gebracht en de oligarchen, die zich in de Jeltsin-jaren als kauwgum aan het Kremlin hadden gehecht, werden en masse de laan uitgestuurd, opgepakt of het land uitgejaagd. Velen trokken richting Londen. Zoals de ex-autohandelaar en mediatycoon Boris Berezovski, de man die Poetin de facto in het zadel had geholpen en op Britse bodem op mysterieuze wijze aan zijn eind kwam. De lege plaatsen vulde Poetin met zijn eigen achterban die bekend zou worden als de ‘siloviki’, de machtsmensen.

Economisch ging het voor de wind. Poetins aantreden viel samen met het einde van een lange periode van recessie. De olieprijzen stegen en de president begon de enorme reserves in het land onder zijn controle te brengen.

Ondanks die harde lijn besloot het Westen hem in die beginjaren het voordeel van de twijfel te geven. De man dronk niet en verschilde in alles van zijn ontspoorde voorganger.

Naar buiten toe koos Poetin het charmeoffensief. „Rusland is onderdeel van de Europese cultuur”, zei hij tegen de BBC, en voegde eraan toe dat hij een Russische toetreding tot de NAVO niet uitsloot. Bush zei Poetin „in zijn ziel” te hebben gekeken waar hij een „zeer toegewijde” man ontwaarde, met wie het „constructief samenwerken” zou zijn. Na 9/11 bleek die samenwerking hard nodig.

Bekijk ook de fotoserie: In alle hoeken van het land zijn genoeg kritische geluiden te horen over Poetin

‘Een echte man’

Achttien jaar later ziet het plaatje er heel anders uit. De NAVO met haar in Russische ogen onrechtmatige expansie bleek de splijtzwam die de toenadering algauw ondermijnde. De ruzie over invloedssferen mondde uit in een reeks territoriale conflicten waarmee Rusland zich internationaal steeds verder isoleerde. Het land wordt geplaagd door sancties en zit economisch in het slop wegens wanbeleid en een lage olieprijs. Kritische activisten en journalisten zijn deels monddood gemaakt. De bevolking, waarvan 20 miljoen onder de armoedegrens leeft, krimpt.

En toch kan Poetin bogen op ongekende populariteitscijfers. Zijn ingevallen wangen zijn vakkundig weggewerkt en hij blaakt van zelfvertrouwen. Ondanks een recente dip in de peilingen, zegt 70 procent van de Russen hem als president te willen. Als aantrekkelijke eigenschappen noemen ze zijn ‘besluitvaardigheid, mannelijkheid, wilskracht, rust en moed’. ‘Een echte kerel’, aldus 17 procent in een poll van oktober. Ook in buitenlandse, veelal rechts-populistische kringen heeft hij stevige aanhang.

Als klap op de vuurpijl toverde Poetin begin deze maand tijdens zijn ‘State of the Union’ in plaats van een verkiezingsprogramma een reeks ‘supersonische kernwapens’ uit zijn hoed. „Jullie wilden niet luisteren, dan luisteren jullie nu”, ronkte hij tegen het Westen. Het leverde hem in zijn eigen parlement een staande ovatie op, het buitenland reageerde verward, bezorgd en sarcastisch. Diplomaten begrijpen maar weinig van de aanhoudende agressieve toon waarmee hij zich steeds verder isoleert.

„Een ultimatum aan de wereld”, zo noemt Tatjana Stanovaja die verkiezingsstunt. Volgens de politiek analist van de Moskouse denktank Carnegie Centre bevestigde Poetins optreden wat iedereen al wist: de verkiezingen zijn niet meer dan een technische formaliteit.

Studio NRC

Grote vraag: wat kunnen Rusland en de wereld verwachten van Poetins komende termijn?

Op binnenlands vlak weinig, zo betogen deskundigen. De man die in de ogen van veel Russen van hun noodlijdende land weer een ‘grootmacht’ maakte, lijkt de belangstelling voor zijn medeburgers verloren te hebben. Binnenlandse hervormingen – zoals het verhogen van het BNP, het elimineren van de armoede en het opkrikken van het dalende geboortecijfer – lijkt hij liever af te schuiven op zijn regering. „Het zijn slechts potloodstrepen, want Poetin is helemaal niet van zins zich met dergelijke nuances bezig te houden”, concludeert Stanovaja. Die houding was ook zichtbaar tijdens de flauwe verkiezingscampagne, waarin Poetin een verveelde indruk maakte.

De achteloosheid ten aanzien van het welzijn van zijn land lijkt niet helemaal terecht. Immers, bij de laatste verkiezingen in 2012 zag het plaatje er nog heel anders uit. Nadat hij – omwille van grondwettelijke bezwaren over een derde termijn – in 2008 stuivertje wisselde met slippendrager Medvedev eiste Poetin in 2012 zijn plaats in het Kremlin weer op. De vanzelfsprekendheid waarmee dat ging, schoot veel Russen in het verkeerde keelgat. Aangemoedigd door anticorruptiegoeroe Aleksej Navalny gingen tienduizenden de straat op om een ‘Rusland zonder Poetin’ te eisen.

Hoewel de regering terugsloeg en Navalny buitenspel zette als presidentskandidaat, blijft verzet smeulen. Dat is terug te zien in de meest recente peilingen, waarin Poetin een deuk opliep. Staatspeilbureau VTsIOM haastte zich echter te verklaren dat de terugslag „onbetekenend en tijdelijk” is.

Losse eindjes

Wat is Poetin internationaal van plan? De vraag is of hij het zelf weet. De ‘briljante tacticus’ staat niet bekend als strateeg met een duidelijke visie. Zijn reactie is weliswaar afgewogener dan die van zijn Amerikaanse tegenhanger Trump, maar ook Poetin laat zich graag leiden door het verrassingseffect. De korte termijn heeft zijn aandacht, het einddoel blijft, althans voor de buitenwacht, in nevelen gehuld. Zo zit de Russische regering anno 2018 met allerlei losse eindjes.

Het thema waar Poetin wél warm voor loopt, is de digitale technologie. „Zonder terughoudendheid kan ik u vertellen dat onze president daar volledig in opgaat”, zei de Russische vicepremier Sjoevalov vorig jaar op het St. Petersburg Economic Forum. Die fascinatie vindt zijn oorsprong in de Krim-crisis van 2014, zo meent politicoloog Stanovaja. Toen werden propaganda, cyberaanvallen en trollen vast onderdeel van Poetins beleid. Sindsdien weet de man die zelf nauwelijks computers gebruikt de kracht van technologie op waarde te schatten.

Eén obstakel zal de Russische president onder ogen moeten zien: de grondwet, die maar twee termijnen toestaat. Wil Poetin ook na 2024 aan de macht blijven, dan zal hij een list moeten bedenken. „Ik wil mijn carrière op succesvolle wijze afronden”, hintte hij in een tv-gesprek in 2016. De komende zes jaar zal blijken hoe dat succes eruit zal zien.