Ontsnappen aan digitale technologie zal niet lukken

Na jaren van juichende berichten over technologie en sociale media klinken er sinds een tijdje veel andere, negatievere geluiden. Facebook had het de laatste maanden zwaar, toen ex-medewerkers felle kritiek uitten.

Zo zei voormalig topman Chamath Palihapitiya, die jarenlang verantwoordelijk was voor de gebruikersgroei van Facebook, zich achteraf schuldig te voelen iets te hebben gecreëerd dat 'een samenleving kan ontwrichten' door de verslavende werking van duimpjes, hartjes en reacties.

Zelf maakt hij gebruik van 'die shit', zijn kinderen mogen geen gebruikmaken van 'die shit', en eigenlijk zou iedereen zijn profiel moeten verwijderen. Neem ook de enorme weerstand tegen de aanstaande Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv), in de volksmond de 'sleepwet'.

Mede dankzij een kritisch betoog van Arjen Lubach mogen we woensdag ja of nee stemmen in een referendum over de wet. Maar wat nou als je na al deze berichten helemaal klaar bent met die digitale noviteiten? Kun je er dan zomaar aan ontsnappen, door er resoluut mee te stoppen? En zo onafhankelijk blijven van je smartphone, het internet of de veiligheidsdiensten?

Digital detox
Precies daarover organiseert de Vrije Universiteit (VU) maandag een thema-avond, met allerlei specialisten die hun visie op de zaak geven. Een van de sprekers is Miriam Rasch, docent en onderzoeker aan het Instituut voor Netwerk­cultuur van de Hogeschool van Amsterdam en auteur van het boek Zwemmen in de Oceaan.

Zij spreekt vaak mensen die hun smartphone­gebruik willen matigen, en bijvoorbeeld een 'digital detox' doen door hun telefoon een week te laten liggen. "Ik geloof daar niet zo in, want na een week pak je 'm er gewoon weer bij. Volgens mij heb je meer aan zelfdiscipline kweken, om daarmee weerstand te kunnen bieden aan de disciplinering van de techniek - de pushberichten en de notificaties."

Wie wil stoppen met sociale media maar dat om een of andere reden eng vindt, raadt Rasch aan een experimentele houding aan te nemen. "Ik heb zelf anderhalf jaar geleden WhatsApp verwijderd. Ik dacht dat het chaos zou worden, maar dat viel wel mee - sms en e-mail werken ook gewoon. Je hoeft je niet gedwongen te voelen om met zulke media om te gaan."

Over echt ontsnappen aan digitale technologie is Rasch echter duidelijk. "Dat kan praktisch gezien niet meer - tenzij je er een extreme levensstijl op nahoudt. Het gaat veel verder dan het gebruik van Facebook of WhatsApp; als je het openbaar vervoer wil gebruiken, heb je een ov-chipkaart nodig; in veel winkels kun je alleen pinnen, en je smartphone maakt automatisch contact met zendmasten. De techniek achtervolgt je, en maakt van iedereen een gedetailleerd profiel aan."

Selectieve weerstand
Marc Schuilenburg, filosoof en jurist aan de VU, vindt de ophef over de Wiv en de angst voor een grote aantasting van online privacy opmerkelijk. "We worden namelijk al voortdurend gesurveilleerd, en dragen daar zelf actief aan bij.

Iedereen die Facebook gebruikt, weet dat zijn gedrag wordt gemonitord. Sommige mensen ­laten zich zelfs in ruil voor korting met een app monitoren, bijvoorbeeld door hun autoverzekering. Als private bedrijven je volgen is het blijkbaar geen probleem, maar als de overheid dat doet wel. De weerstand is heel selectief."

Schuilenburg pleit daarom voor een veel strengere doelmatigheidscontrole voor de Wiv. "Er is nog weinig bewijs dat uit de enorme hooiberg met data echt terroristen kunnen worden geplukt. Daarom moet snel onderzocht worden of de algoritmes wel werken, en niet te veel onschuldige mensen worden afgeluisterd." Voor wie écht niet gevolgd wil worden is er maar één optie: offline gaan. "Maar dan is het volstrekt onmogelijk een normaal leven te leiden."

The Product is You, maandag om 19.30 uur, VU auditorium. Toegang gratis na aanmelding via de website van de VU. Er zijn nog enkele plekken vrij.