'Vertrek van Filipijnen uit Internationaal Strafhof zou aderlating zijn'

• Anna Mees

  redacteur Online

Het vertrek van de Filipijnen als lid van het Internationaal Strafhof (ICC) zou pijnlijk zijn voor het hof dat toch al moeizaam functioneert, zeggen kenners. Ook al kwam de aankondiging van president Rodrigo Duterte van woensdag niet als een verrassing.

Duterte noemde het Strafhof eerder al "hypocriet" en "nutteloos", en beval politiemensen en militairen onlangs om niet mee te werken aan een eventueel internationaal onderzoek naar zijn drugsoorlog. Als hij een vertrekbrief stuurt aan de VN, is het land officieel nog een jaar lid en zou het strafhof op papier op Filipijnse bodem slachtoffers en verdachten kunnen ondervragen.

Maar daar kan Duterte natuurlijk een stokje voor steken. "Dat is de zwakte van het strafhof. Ze hebben geen politiemensen en zijn afhankelijk van de medewerking van lidstaten", zegt oorlogsmisdaden-onderzoeker Thijs Bouwknegt van het NIOD. "Duterte zal beslissen of medewerkers van het hof het land in mogen en of hij documenten zal geven. Het is een beetje een trieste situatie."

Het vertrek van elk land uit het strafhof is een aderlating voor het hof, zegt journalist Tjitske Lingsma die een boek schreef over het ICC. "Lidstaten zorgen voor budget en voor getuigenbescherming. En als een arrestatiebevel is uitgevaardigd, dat iemand gearresteerd kan worden. Hoe minder landen lid zijn, hoe minder steun en mogelijkheden het strafhof heeft."

Drie keer eerder kondigden landen aan op te stappen: Zuid-Afrika, Gambia en Burundi. Maar in Zuid-Afrika oordeelde een hoge rechter dat de opzegging onwettig was, en Gambia kreeg een nieuwe president die wel lid wilde blijven. Tot nu toe vertrok dus alleen Burundi daadwerkelijk.

Slachtoffers en activisten

In zestien jaar zijn er vier veroordelingen geweest voor internationale misdrijven, negen zaken leidden niet tot een veroordeling. "Dat is best wel pittig. Het strafhof heeft niet zo'n goede start gemaakt", zegt Lingsma. Ze denkt dat mensen een grote behoefte hebben aan gerechtigheid, maar dat de verwachtingen over het strafhof te hoog zijn.

"Het aantal misdrijven dat gepleegd wordt tegen burgers is een ongelooflijk groot probleem. Zeker slachtoffers en mensenrechtenactivisten willen graag dat het hof goed werkt en ik kan me goed voorstellen dat ze er hun hoop op vestigen. Maar het is erg ingewikkeld om zaken voor elkaar te krijgen, dat is de harde realiteit."

Naast vervolgen en berechten is het een taak van het strafhof om mensen ervan te weerhouden om misdrijven te plegen. In het geval van de Filipijnen zou dat tweede volgens Thijs Bouwknegt een reden kunnen zijn geweest om een voorlopig onderzoek te starten. "Zo van: 'we kijken, dus pas op', in de hoop dat Duterte minder misdrijven zal plegen. Of die naming and shaming helpt, is natuurlijk de vraag."

Mocht het in de Filipijnen na dit voorlopige onderzoek tot een echt strafrechtelijk onderzoek komen, dan kan een arrestatiebevel tegen Duterte worden uitgevaardigd. Dus in theorie beperkt dit zijn ruimte om vrij te reizen. Lingsma: "Hij zal dan steeds eerst bij het land waar hij naartoe wil reizen, checken of die van plan zijn hem uit te leveren of niet. Hij zal er alles aan doen om uit de handen van het strafhof te blijven."