Zet een huiskamer vol met SP-aanhangers en het gesprek gaat over de zorg. Daar moeten de gemeenteraadsverkiezingen ook over gaan, vinden de socialisten. Partijleider Lilian Marijnissen stelt haar woning beschikbaar voor een gesprek met kiezers, de Haagse werkelijkheid voelt voor haar nogal schizofreen aan.
"Ik ben Lilian. Welkom in mijn huiskamer", zegt Marijnissen tegen de zeventien aanwezigen. Haar woonkamer in het Brabantse Oss zit op deze zaterdagmiddag helemaal vol.
Het is een belofte van een jaar eerder. Toen sprak Marijnissen in dezelfde setting met dezelfde mensen. Ze was toen net dertien jaar raadslid geweest in Oss en stond op het punt de Kamer in te gaan. Er is inmiddels wel wat veranderd. Marijnissen zit nu een jaar in het parlement en ze volgde in december Emile Roemer op als partijleider.
Bij het voorstelrondje wordt duidelijk dat een groot deel van de mensen of in de zorg werkt, of er in de persoonlijke sfeer mee te maken heeft. Maar de groep is divers, er zit ook een woningcorporatiedirecteur en een paar stoelen verder een loodgieter.
Er wordt niet opgekeken van de SP-viltjes in de vorm van een tomaat op het koffietafeltje, veel genodigden zijn SP-lid, twee staan er zelfs op de lijst in Oss.
Ik vraag me soms echt af: waar gaat dit over?
Dichte deur
Als Marijnissen vraagt waar de gemeenteraadsverkiezingen over moeten gaan, roept iemand direct "de zorg". Er wordt instemmend geknikt.
Ook door Rianne (47). Zij maakte van dichtbij mee hoe de zorgtaken werden overgeheveld van het rijk naar de gemeenten. Haar dochter zat op dat moment in de jeugdzorg. “Ik liep tegen een dichte deur aan. Niemand kon mij vertellen hoe het werkte”, zegt ze.
Dat gold vooral voor het eerste jaar, daarna werd het ietsje beter, maar nog steeds miste ze de menselijke maat in de zorg. "Er werd alleen naar de regeltjes gekeken. Ze houden niet van meedenken."
Roy, werkzaam bij Unox en actief bij de FNV en SP, vindt dat de politiek het werk in de zorg onderschat. "Ze hebben vaak veel te weinig tijd voor het werk dat ze moeten doen. Zorgmedewerkers verdienen een hoger salaris en meer waardering", vindt hij.
Iemand anders vult aan: "We moeten een patiënt beter maken, niet aan ze verdienen." Weer geknik. Het is deze middag preken voor eigen parochie.
SP
- 441.626 stemmen (6,6 procent)
- Aantal raadszetels: 440 zetels
- Slechtste uitslag: Den Haag, Zuid-Holland (5,48 procent)
- Beste uitslag: Gennep, Limburg (29,72 procent)
Onderschatten
Er klinken gedurende het gesprek meer verwijten. De medisch specialisten hebben steeds minder tijd voor je, de zorgdirecteuren verdienen te veel, gewone werknemers op de vloer juist te weinig, de werkdruk is te hoog, er is geen ruimte voor maatwerk.
Marijnissen kan er allemaal over meepraten. Ze was als vakbondsbestuurder in de zorg nauw betrokken bij veel acties.
Gemeenten moeten sinds 2015 de belangrijkste zorgtaken uitvoeren, tot die tijd was het rijk daar verantwoordelijk voor. Decentralisatie in politiek jargon, Marijnissen spreekt liever over "bezuinigen". Lokaal kon nog het één en ander worden gerepareerd, maar gemeenten moesten het wel met minder geld doen. Het leidde tot veel ontslagen in de sector.
De decentralisering is inmiddels een feit, maar nu kun je de uitwerking beoordelen, vindt de SP-leider. "We maken de balans op, het is tijd om af te rekenen."
We maken de balans op, het is tijd om af te rekenen
Pijnlijk
De SP zat in Oss de afgelopen jaren in de oppositie en hoeft wat dat betreft geen beleidsverantwoording af te leggen. Dat geldt overigens ook voor het landelijk beleid.
De partij strijd vaak om de verkiezingswinst in Oss en is gewend aan het roer te staan. De industriestad is de bakermat van de partij. Enerzijds omdat de SP lokaal veel organiseert, maar natuurlijk ook omdat de familie Marijnissen er woont. Gemeenten waar (oud)partijleiders wonen scoren doorgaans goed bij de verkiezingen.
Dat de partij in Oss niet bestuurde, was daarom wel pijnlijk, zegt de lokale SP-lijsttrekker Marie-Therese Janssen. "Maar we hebben ons herpakt."
"In twee wijken groeit één op de vijf kinderen op in armoede", weet Janssen. Armoedebestrijding is een ander klassiek SP-punt, al zit Oss tussen 2011 en 2016 onder het landelijk gemiddelde van huishoudens met een (langdurig) laag inkomen, volgens cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek.
Vier jaar geleden bleek de zorg een te groot struikelblok. Het CDA, VVD en de lokale partij VDG (de winnaar van de verkiezingen) wilden de bezuinigen uitvoeren, de socialisten wilden de zorg in Oss zoveel mogelijk in stand houden.
Dat betekende belastingverhoging, herinneren VDG en CDA zich, maar volgens Marijnissen was daar geen sprake van. De SP kwam met een compleet pakket aan maatregelen, zonder hogere lasten. Je zou kunnen spreken van een klassiek breekpunt.
Er volgden felle debatten, herinnert René Peters zich desgevraagd. Peters was jarenlang wethouder voor het CDA in Oss in de periode dat Marijnissen in de gemeenteraad zat. Inmiddels is hij Tweede Kamerlid voor de partij.
"Het was een strijd met open vizier. Het protest was vakkundig, maar de bezuinigingen gingen gewoon door. Dat kun je niet tegenhouden", aldus de CDA'er.
Unox
Oss is van oudsher een stad met een grote maakindustrie. Bedrijven als MSD (het vroegere Organon) en Unox zorgden decennialang voor een belangrijk deel van de werkgelegenheid en hoorden echt bij de stad. Unox ontleende er zelfs zijn naam aan. Het is een samenvoegsel van producent 'Unilever' en 'ox', het Engelse woord voor os.
Maar die zekerheid verviel toen er banen verdwenen en fabrieksonderdelen werden verkocht. "Mijn opa werkte zijn hele leven tot aan zijn pensioen bij Organon", zegt Marijnissen. "Een hele generatie Ossenaren groeiden zo op. In iedere straat woonde wel iemand die bij dat bedrijf werkte."
Het bedrijf kwam in Amerikaanse handen en besloot de onderzoekstak in Oss deels te sluiten. Gespreid over meerdere jaren verloren zo'n anderhalfduizend mensen hun baan.
"Buitenlandse aandeelhouders beslissen zomaar wat er gebeurt. Wij willen die macht beteugelen. Het hoeft ook geen gemeentebedrijf te worden, maar het personeel moet in zo’n geval zeggenschap krijgen", vindt Marijnissen. Een klassiek socialistische stellingname.
"Het was echt een aanslag op de stad. Mensen leggen hun ziel en zaligheid erin, maar ze hebben er geen zak meer over te zeggen."
Frank den Brok is al jaren wethouder voor VDG in Oss en maakte van dichtbij mee welke impact de krimp van de maakindustrie had. Op zo’n moment worden de ideologische verschillen tussen de partijen duidelijk zichtbaar, zegt hij.
"De SP ging de straat op om te staken. Ze zijn natuurlijk van oudsher een echte actiepartij. Ik had als wethouder een bemiddelende rol, dat past ook beter bij onze partij." Den Brok gaat de komende verkiezingen in als lijsttrekker. VDG en SP strijden waarschijnlijk om de verkiezingswinst op 21 maart.
Wortelen
De bijeenkomst dient als startschot voor de lokale SP-lijsttrekkers die op dezelfde manier met hun kiezers direct in gesprek moeten gaan. Alleen via persoonlijk contact kom je erachter wat de mensen echt bezighoudt, is de gedachte.
De SP wil zich diep in de buurten nestelen, dat moet de basis zijn voor de partij . Dat ondervond ook de SP-afdeling in Hoorn.
De lokale socialisten kregen afgelopen september van het partijbestuur te horen dat ze niet mee mogen doen met de aankomende gemeenteraadsverkiezingen. "Deelname aan raadsverkiezingen mag nooit ten koste gaan van geworteld zijn in de wijken", klonk het verwijt van partijvoorzitter Ron Meyer destijds in de Volkskrant.
De fractie is het zelf niet met de beslissing eens en is inmiddels verder gegaan onder een andere naam.
"Actief zijn op de straten is ontzettend belangrijk voor ons", zegt Marijnissen daar nu over.
Ik ben oprecht niet bezig met strategisch denken
Schizofreen
Marijnissen kent het politieke spel. Ze was niet alleen jarenlang raadslid, het is natuurlijk ook geen geheim dat ze opgroeide in een politiek nest. Toch voelt de Haagse werkelijkheid nog steeds schizofreen aan. "Het is nog erger dan ik dacht. Ik vraag me soms echt af: waar gaat dit over?”
"Normaal blijven denken", is voor haar inmiddels een uitdaging geworden als je lange dagen in de Tweede Kamer maakt.
Campagnetactieken haalt Marijnissen dan ook niet uit strategische kiezersonderzoeken, informatie komt rechtstreeks van de straat. "Ik ben oprecht niet bezig met strategisch denken. Andere partijen hebben daar complete teams voor opgericht en kijken zelfs naar welke woorden ze moeten gebruiken. Ik wil daar van wegblijven. Het interesseert me geen reet."
Het vergroot volgens haar alleen maar de kloof tussen politiek en burger. "Mensen zien dat partijen alleen maar met zichzelf bezig zijn, terwijl ze zich helemaal niet druk maken om de shit waar zij mee zitten, zoals goede zorg en een goede woning. Daar stoor ik me echt aan."
Dat betekent natuurlijk niet dat de SP wars is van campagnetrucs. Onlangs verscheen een hologram van Marijnissen op een podium om aandacht te vragen voor de campagneaftrap. Media berichtten daar uitvoerig over. Gratis publiciteit, missie geslaagd.
Ook tijdens het huiskamergesprek is er een camera bij zodat er een promofilmpje voor de SP-site en sociale media gemaakt kan worden. Overigens maakt Marijnissen met de groep wel de afspraak dat ze volgend jaar mogen terugkomen. Als het goed is, zijn er dan geen verkiezingen.