Nederlanders aangeklaagd
voor gifgasaanval Halabja

Het Amerikaanse advocatenkantoor MM-Law start namens duizenden overlevenden en nabestaanden een rechtszaak tegen Europese bedrijven, die in de jaren 80 aan Irak chemicaliën, kennis en fabrieken leverden. Twee Duitse bedrijven wacht een schadeclaim van 10 miljard dollar. Dat maakten de advocaten vandaag bekend in Halabja.

Irak produceerde tussen 1981 en 1989 zo’n 3.500 ton chemische middelen (mosterdgas, zenuwgas en mutagenen). Nederlandse bedrijven en zakenmannen, waren volgens een VN-rapport hofleveranciers van chemicaliën. Onder hen waren Van Anraat en het bedrijf Melchemie dat destijds onder leiding stond van Hans Melchers, en dat nu Melspring heet.

Op 16 maart 1988 bombardeerde de Iraakse luchtmacht de Koerdische grensstad Halabja met mosterdgas en zenuwgas. Daarbij vielen 5.000 doden en ruim 10.000 gewonden.

De massaslachting was onderdeel van een groot offensief van toenmalig dictator Saddam Hoessein tegen de Koerden in Noord-Irak. Ali Hassan al-Majid - bijnaam 'Ali Chemicali' - was als gouverneur van het gebied verantwoordelijk voor de aanval op Halabja.

De slachting in Halabja wordt gezien als een van de wreedste aanvallen met chemische wapens ooit. Het Iraakse Hoge Tribunaal noemde het in 2010 een ‘genocide’.

Volgens het advocatenkantoor MM-Law werkten de buitenlandse bedrijven willens en wetens mee aan het plan van Saddam Hoessein om een massamoord te plegen.

Ook nadat in 1984 de uitvoer van grondstoffen voor gifgas vergunningsplichtig werd, leverde Melchemie aan Irak. Volgens Melchers' advocaat Arjen Paardekooper ging het om een container met een soort rattengif, dat in Italië was geproduceerd en rechtstreeks aan Irak werd geleverd. Zijn cliënt wist van die levering niets af, en heeft de levering laten terughalen, zegt de advocaat. Het bedrijf kreeg daarvoor toen een boete van 100.000 gulden (45.000 euro).

In Nederland woedde ondertussen een tweestrijd binnen de regering. De toenmalige staatssecretaris van Economische Zaken, Frits Bolkestein, was tegen strengere regelgeving vanwege de handelsbelangen. Frank Slijper, wapenhandelexpert bij vredesorganisatie PAX: ,,Hij traineerde, trapte op de rem en wilde het aantal chemicaliën beperken. Minister Hans van den Broek van Buitenlandse Zaken was zich veel meer doordrongen van de ernst van het gebruik van gifgas.’’

Het was niet verboden om te handelen in chemicaliën. ,,Maar als de stoffen naar landen gingen die onder een embargo vielen, zoals toen Irak en Iran, dan werd de vergunning niet afgegeven'', zegt Slijper. ,,Melchemie bediende zich van een driehoekshandel. Ze kochten de chemicaliën in Frankrijk in en vervoerden die via Italië naar Irak. Die kwamen nooit op Nederlands grondgebied. Zo probeerden ze de douane te omzeilen.’’

Van Anraat werd in 2007 veroordeeld tot 17 jaar cel. Later bepaalde de rechtbank in Den Haag dat Van Anraat aan zestien slachtoffers elk 25.000 euro schadevergoeding moest betalen.

Op basis van de huidige Iraakse wet kunnen buitenlandse bedrijven niet aansprakelijk gesteld worden voor genocide, misdaad tegen de menselijkheid en oorlogsmisdaden. Nu ligt er in Iraaks-Koerdistan een wetsvoorstel, dat slachtoffers wèl die ruimte geeft om tegen hen te procederen. Leiders van de grote politieke partijen in de Koerdische autonome regio steunen het wetsvoorstel, dat in mei wordt behandeld in het parlement.

Volgens MM-Law is het belang van een rechtszaak meer dan alleen een schadevergoeding voor de slachtoffers. ,,Honderden westerse bedrijven blijven tot op heden onbestraft’’, aldus het advocatenkantoor. ,,De Koerdische slachtoffers zijn nu vastberaden om een eind te maken aan de straffeloosheid van de Europese bedrijven die medeverantwoordelijk zijn voor deze oorlogsmisdaden.’’

Volgens MM-Law is het belang van een rechtszaak meer dan alleen een schadevergoeding voor de slachtoffers. ,,Honderden westerse bedrijven blijven tot op heden onbestraft’’, aldus het advocatenkantoor. ,,De Koerdische slachtoffers zijn nu vastberaden om een eind te maken aan de straffeloosheid van de Europese bedrijven die medeverantwoordelijk zijn voor deze oorlogsmisdaden.’’

(Dit artikel is een aangepaste versie van een eerder vandaag (woensdag 14 maart) gepubliceerd artikel.  In de eerdere versie stond  onterecht dat Hans Melchers zelf wordt aangeklaagd in plaats van het bedrijf waar hij voorheen directeur van was.)