Opinie

Dit is een artikel uit het NRC-archief De artikelen in het archief zijn met behulp van geautomatiseerde technieken voorzien van metadata die de inhoud beschrijven. De resultaten van deze technieken zijn niet altijd correct, we werken aan verbetering. Meer informatie.
Bekijk hele krant

NRC Handelsblad

Zo wist het Kamerlid de realiteit in acht minuten vollédig te verdraaien

Deze week: hoe een Kamerlid met een ‘onbehoorlijke’ truc publiciteit voor zichzelf genereerde.

Ofwel: het toenemende stuntwerk in de verkiezingsstrijd.

Oude politieke wijsheid: één slimme manoeuvre in het binnenwereldje vertelt vaak meer over de Haagse realiteit dan alle openbare verklaringen die politici op een dag afleggen.

Donderdag was er een puntgaaf voorbeeld van.

Die dag waren Kamerleden en bewindslieden van bijna alle partijen (Forum voor Democratie uitgezonderd) enorm ontstemd over de salarisverdubbeling van de ING-topman.

Het zei, vrees ik, vrij veel dat zo’n bank de voorspelbare commotie in campagnetijd aandurfde. En politici zo op hun onmacht in dit dossier wees.

Het enige waarmee de Kamer de ING-top pijn kon doen, was het besluit, ook donderdag, tot een hoorzitting met president-commissaris Jeroen van der Veer.

Juist de totstandkoming hiervan, achter gesloten deuren, gaf een boeiend inkijkje in het opereren van sommige partijen in campagnetijd.

En dan vooral in D66: de regeringspartij die het vier jaar terug uitstekend deed bij de lokale verkiezingen, en nogal nerveus opereert nu de eerste nederlaag in twaalf jaar dreigt.

Donderdagochtend, 8.48 uur, mailde Tweede Kamerlid Bart Snels (GroenLinks) aan de griffie van de Kamercommissie Financiën dat hij ‘per e-mailprocedure’ wilde nagaan of de andere fracties zijn idee voor een hoorzitting met Van der Veer steunden.

Van alle GroenLinks-Kamerleden kent niemand D66 zo goed als Bart Snels: hij trad in een vorig leven zelfs op als ghostwriter van Pechtolds boek Henk, Ingrid en Alexander (2012).

Zo’n mailprocedure werkt doodsimpel: de andere fracties mailen terug, en bij voldoende steun gaat het door.

Dus deed de griffie donderdagmorgen, 9.19 uur, een mail aan de commissie Financiën uit, inclusief Kamerlid Jan Paternotte (D66), waarin stond dat „het lid Snels (GL)” voorstelde Van der Veer te horen: of alle leden voor vier uur ’s middags wilden reageren.

Er was volop steun.

Intussen had Paternotte, 9.08 uur, op Twitter aangekondigd dat hij die middag, mondeling, een zelfde hoorzitting zou aanvragen. Maar de procedures van de Kamer lopen niet via Twitter, wat dat betreft bewandelde GroenLinks de effectiefste weg.

Het ging verder. Om 10.22 uur had Paternotte weer nieuws voor Twitter: „Meerderheid Tweede Kamer voor hoorzitting met Jeroen van der Veer.”

Hij linkte naar een artikel uit het AD waarin het idee van de hoorzitting aan „D66 en GroenLinks” werd toegeschreven. Een samenwerking, begreep ik later, waarmee GroenLinks onbekend was.

Nog eens 8 minuten later, half elf, had Paternotte de realiteit volledig verdraaid. Het ANP bracht het nieuws van de komende hoorzitting, en schreef: „D66-Kamerlid Jan Paternotte kreeg een meerderheid van de Kamer achter dit voorstel, meldde hij donderdag.”

Na dit ANP-bericht schreven vrijwel alle media de hoorzitting aan D66 toe – zo stond het donderdagmiddag ook in deze krant.

Schitterende ironie: toen Paternotte even was uitgetwitterd, 11.35 uur, ontving de griffie een mailtje van een D66-medewerker die „namens Jan Paternotte (-) steun voor het voorstel” van GroenLinks uitsprak.

Paternotte vertelde me achteraf dat het allemaal een misverstand was. Hij kon de mail van de griffie van 9.19 uur met het voorstel van GroenLinks niet gezien hebben toen hij zijn plan 9.08 uur twitterde, zei hij. En toen het ANP vervolgens vroeg of er een meerderheid was kon hij, vertelde hij, moeilijk nee zeggen.

Het riep onder Kamer-personeel en in de andere fracties, ook coalitiefracties, gelaten reacties op. D66 is onder Pechtold een assertieve partij geworden: zeer bedreven in de dagelijkse strijd om de aandacht.

Maar deze gang van zaken, vertelden betrokkenen, was een wel héél brutale stunt.

„Zo oncollegiaal heb ik het nooit eerder gezien”, vertelde bijvoorbeeld financieel woordvoerder Henk Nijboer (PvdA). „Ik vond het onbehoorlijk.”

Evengoed onderstreepte het voorval waar Den Haag tijdens niet-landelijke campagnes mee worstelt: de dubbelzinnige relatie van partijen met politiek stuntwerk.

Kiezers zijn voortaan vaak verveeld en groggy van alle feiten die ze op zich afgeschoten krijgen. Stunts worden dan de laatste manier om ze nog te prikkelen.

Wat dat betreft was het besluit van ING deze week een blessing in disguise. En maakte D66 gehaaid gebruik van de behoefte bij media om snel in te spelen op de ophef.

Partijen als FvD en PVV beperken hun campagnes al langer tot vooral stunts: debatten afzeggen, opponenten blokkeren op sociale media of aangifte tegen ze doen.

D66 ageert deze campagne fel tegen Baudet, en D66’ers vinden dat op zich prima.

Maar als je goed luistert binnen die partij hoor je ook twijfels over sommige stunts waarmee de partij het nieuws haalt. Uit electorale berekening alles zetten op een steeds heviger conflict met FvD, en dan beginnen over Instagram en kinderen, roept aarzelingen op: moet D66 telkens het vuur opzoeken?

Er staat tegenover dat iedereen in de politiek het probleem herkent: het is voor landelijke leiders echt lastig geworden nog aandacht van het publiek voor raadsverkiezingen te krijgen.

De fragmentatie versterkt dit. Deze week publiceerde Maurice de Hond een peiling met de politieke verhoudingen in Rotterdam, en wat er het meest aan opviel: je hebt een daar serieuze kans op dertien partijen in een raad van 45 zetels.

Een gemiddelde van 3,5 zetels per fractie: een volksvertegenwoordiging als legpuzzel. Je kunt er bezwaar tegen hebben, maar de werkelijkheid is: partijen kunnen zich dankzij big data steeds preciezer modelleren naar de wensen van hun kiezersgroep.

Marktwerking in de politiek, die in feite tot steeds meer machteloosheid bij de politiek als geheel leidt.

Nogal ironisch in de week waarin ING, met marktwerking als leidende gedachte, de gehele politiek inzake bankenbeloningen confronteerde met zijn machteloosheid.

De fragmentatie is vooral nadelig voor traditionele volkspartijen: PvdA, CDA en VVD. De PvdA weet amper nog in beeld te komen. Het CDA wacht af en let zéér goed op de VVD.

De VVD bereidt zich, na acht jaar regeren met Rutte, voor op een volledig nieuwe koers.

Het was nota bene Rutte zelf die de fractie eerder intern vertelde: jullie kunnen niet meer leunen op de thema’s van de laatste acht jaar; jullie moeten een nieuwe start met de partij maken.

Om die reden heeft fractievoorzitter Dijkhoff werkgroepjes uit de fractie gevormd – VVD-Kamerleden weten van elkaar niet in welk groepje ze zitten – die tot de zomer hebben om nieuwe ideeën uit te werken.

Voorlopig is Rutte nog de baas. Sterker: waar de premier vier jaar terug alle debatten bij de lokale verkiezingen aan toenmalig fractievoorzitter Halbe Zijlstra overliet, doet hij de grote debatten nu zelf. Niet iedereen ziet daar een blijk van vertrouwen in Dijkhoff in.

Zo deed Rutte vrijdag zelf het radiodebat, volgende week dinsdag zelf het NOS-slotdebat, en daarna, bij Nieuwsuur, ook zelf een debat waarbij hij en Buma het opnemen tegen Klaver en Marijnissen inzake de Inlichtingenwet.

Maar ook voor hem is dan de vraag: kan hij de kiezer nog raken zonder een stuntje?

Correctie (10-03-2018): In een eerdere versie van dit stuk stond dat Paternotte om 10.08 uur een aankondiging op Twitter deed. Dit moet 9.08 uur zijn.