De EU heeft druk met de VS onderhandeld over een permanente vrijstelling, maar dit is uiteindelijk toch niet gelukt. Met Argentinië, Australië en Brazilië heeft Trump overigens wel principeakkoorden bereikt.
Een pakket met Europese tegenmaatregelen lag al weken klaar. Daarin staan heffingen op Amerikaanse producten zoals sinaasappelsap, motoren van Harley-Davidson, bourbon uit Kentucky en spijkerbroeken van Levi's
Die producten zouden samen een precies even hoge handelswaarde vertegenwoordigen als de Amerikaanse heffingen. Om die reden zal de Wereldhandelsorganisatie (WTO) niet dwarsliggen, denkt Brussel.
Voorgeschiedenis
De Amerikaanse president Donald Trump verraste vriend en vijand begin maart met de aankondiging dat hij zware importheffingen op staal en aluminium wil instellen. Voor staal bedraagt de nieuwe heffing 25 procent, voor aluminium is dat 10 procent.
De belangrijkste economische adviseur van Trump, de relatief gematigde Gary Cohn, is het vurig oneens met het besluit van Trump. Hij diende nog geen week later zijn ontslag in. Het Witte Huis beweert dat hij dit niet deed vanwege de importheffingen, maar de timing is opvallend.
Andere bondgenoten van de president, zoals de Republikeinse Lagerhuis-voorzitter Paul Ryan, lieten eerder al weten zich ernstige zorgen te maken en te hopen dat Trump zich bedenkt. "We komen hier niet van terug", antwoordde Trump.
Het besluit van de president zou eigenlijk voor niemand een verrassing moeten zijn. Hij lost simpelweg een belofte in die hij deed tijdens zijn campagne voor het presidentschap: hij wil het handelstekort van de VS aanpakken en de industrie in eigen land op die manier een impuls geven.
Tegenmaatregelen
De WTO zal waarschijnlijk geen toestemming geven voor Trumps plannen, maar een verbod afdwingen wordt lastig. Dat zei Rob de Wijk, historicus en deskundige op het gebied van internationale samenwerking en veiligheidszaken, onlangs in de Dit wordt het nieuws-podcast.
Dat betekent concreet dat er klachten en tegenmaatregelen van andere landen zullen binnenkomen bij de WTO. "Dan kom je in de situatie terecht waarin er gewoon geruzied wordt over importheffingen."
De aangekondigde heffingen zullen ook de Nederlandse en andere Europese economieën treffen, zegt De Wijk. Dat zal de Europese Unie zich niet laten welgevallen. "Het zou mij niet verbazen als dit gewoon het startsein is van een echte handelsoorlog."
Alleen verliezers
De Wijk ziet op het gebied van dergelijke economische conflicten een rode lijn in de geschiedenis wanneer overheden besluiten maatregelen te nemen die de eigen industrie bevoordelen ten opzichte van die in het buitenland. Een handelsoorlog kent alleen verliezers, zegt hij. "Je kunt protectionistisch worden, maar eigenlijk treft het jezelf ook, zeker als andere landen tegenmaatregelen gaan nemen."
President George W. Bush nam in maart 2002 bijvoorbeeld een vergelijkbaar besluit: hij stelde heffingen in op een groot deel van de Amerikaanse staalimport. "Dat heeft geleid tot grote consequenties in de VS", aldus De Wijk.
Volgens de Amerikaanse Internationale Handelscommissie kostten de heffingen de Amerikaanse economie uiteindelijk 30 miljoen dollar (24 miljoen euro). Bovendien leverde de maatregel niet de banen op waar het Bush allemaal om was begonnen.
Banenwinst in fabrieken die ruwstaal produceerden, werd meer dan gecompenseerd door banenverlies in andere sectoren. Vooral bedrijven die ruwstaal verwerkten tot auto-onderdelen en huishoudelijke apparaten werden hard getroffen. Netto gingen zo'n 200.000 banen verloren, berekenden de sectoren die het zwaarst werden getroffen.
"We verwachtten niet dat het ons banen zou kosten", zegt Andrew Card Jr., tussen 2001 en 2006 stafchef van het Witte Huis. In The Washington Post waarschuwen hij en andere voormalige adviseurs van Bush de regering-Trump niet dezelfde fout te maken. "Zodra het oog om oog wordt, zijn er onbedoelde gevolgen. Je weet niet hoe, of hoe sterk, maar de rest gaat reageren."
Politiek gevoelig
In de tijd van Bush was de reactie van de Europese Unie een strategie die nu waarschijnlijk ook effectief zou blijken: er werden heffingen ingesteld tegen de industrie in staten die politiek van belang waren.
De voorzitter van de Europese Commissie, Jean-Claude Juncker, heeft eerder al gezinspeeld op dit soort tegenmaatregelen voor producten van bijvoorbeeld Harley-Davidson en Levi's. "Wij kunnen ook dom doen", zei Juncker op de Duitse televisie.
De merken die Juncker noemde, zijn niet willekeurig gekozen. Ze hebben symbolische waarde als klassiek-Amerikaanse exportproducten en worden gemaakt in de thuisstaten van Republikeinse leiders zoals Paul Ryan en Senaatsvoorzitter Mitch McConnell.
Die beoogde Europese 'strafheffingen' vertegenwoordigen een waarde van 2,8 miljard euro. De schade van de Amerikaanse maatregelen bedraagt volgens Brussel zo'n 6,4 miljard euro.
Trump reageerde op het Europese dreigement door op zijn beurt te dreigen ook importheffingen op Europese auto's in te voeren.
Daarop liet Eurocommissaris Cecilia Malmström (Handel) weten dat de EU ook tegenheffingen zal invoeren op Amerikaanse landbouwproducten, staal en industriële producten.
Wereldorde
Trump zette met zijn aangekondiging niet alleen de economie onder druk, maar bedreigt ook de naoorlogse wereldorde: westers, liberaal en gebaseerd op trans-Atlantische samenwerking, zegt De Wijk. "De Verenigde Staten, het land dat die wereldorde leidt, is aan het afhaken en zegt: 'Wij willen niet meer leiden, want het is America First. En we willen eigenlijk alleen nog maatregelen nemen die in het belang zijn van de Amerikaanse burger, zo nodig ook protectionistisch.'"
Als de Amerikaanse leiderschapsrol wegvalt, denkt De Wijk niet dat de EU de partij is die in het daardoor ontstane gat stapt. "Dat zou wel China kunnen zijn. Vorig jaar heeft de Chinese president Xi Jinping op de economische wereldtop in Davos aangekondigd dat hij het leiderschap van die liberale wereldorde wel op zich wil nemen. Het punt is natuurlijk dat die door China iets anders wordt geïnterpreteerd dan door de VS of Europa."
Waar kapitalisme in het Westen een samenspel tussen overheden en bedrijven is, maakt in het Chinese systeem de staat volledig de dienst uit. Een globale leiderschapsrol voor de Aziatische grootmacht zal dan ook grote veranderingen met zich meebrengen, zegt De Wijk. Bijvoorbeeld voor de standaarden op het gebied van arbeidsomstandigheden, milieu en nieuwe technologieën. "Dan zal Europa mee moeten veranderen en dat zal het niet graag doen."
Is het dan verstandiger om de Amerikaanse heffingen maar voor lief nemen en te hopen dat de VS zijn leiderschapsrol blijft vervullen? De Wijk: "Nee. De economische consequenties hiervan zijn te groot. En we weten uit de geschiedenis dat als je dit gaat doen, je in een leiderschapscrisis terechtkomt - precies zoals is gebeurd in de jaren dertig van de vorige eeuw. Dat is iets wat je niet moet willen."
Wil jij elke ochtend direct weten wat je 's nachts gemist hebt en wat er die dag gaat gebeuren? Abonneer je dan nu op onze Dit wordt het nieuws-nieuwsbrief!