Met Mies verliest de Nederlandse televisie haar grootste icoon

Het was van meet af aan ‘Mies’ - zonder meer. Haar oer-Hollandse naam groeide op de Nederlandse televisie uit tot een geheel zelfstandig begrip, op gepaste afstand gevolgd door haar tijdgenoten Sonja (Barend) en de twee Willems (Ruis en Duys), wier voornamen ook associaties opriepen met de elite van presentatoren in Hilversum.

Mies Bouwman stond in de jaren 60, 70 en 80 van de vorige eeuw, voor het ultieme zaterdagavondgevoel. Hoe ver weg de magie van Het Gooi ook in de gewone huiskamer weg leek - de tv gold in de eerste decennia nog als wonder der techniek -, Mies maakte steevast deel uit van het gezin dat zich in het weekend behaaglijk voor de buis nestelde.

Het waren overzichtelijke tijden met twee nationale zenders. De kinderen net gedoucht in pyjama, pinda’s en prik op tafel en geen gevecht om de afstandsbediening, die simpelweg nog niet bestond. Mies en scène, Een van de Acht, In de Hoofdrol, haar eigen talksshows…, in de grote amusements- en spelshows excelleerde ze en zette ze meteen bij opkomst studio en huiskamer naar haar hand met haar vaste begroeting ‘Dag lieve mensen.’

Dankzij haar natuurlijke, bijna terloopse wijze van presenteren en zin voor vaderlandse gezelligheid (‘Kom maar bij moeders..’) zal ze worden herinnerd als hét icoon van de Nederlandse televisie. Een sterke, opgewekte vrouw met onmiskenbaar charisma, dankzij wie het tot dan toe saaie bijbaantje van presentatrice veranderde in een echt ambacht.

Ze werd een vertrouwd gezicht in de huiskamer, de gedroomde buurvrouw met wie je over de heg een pretentieloos praatje maakte, met wie je lachte en huilde. ,,Tussen mij en de kijkers is nooit een heel grote afstand geweest. Ik ben een gewoon mens”, zei ze eens. Ze was ook ‘gewoon’ moeder van een zoon en drie dochters. ,,Als je me vraagt wat het mooiste is dat ik heb gemaakt zeg ik: mijn kinderen.”

Maria Antoinette Bouwman (31 december 1929, Amsterdam), ‘Mies’ dus, presenteerde op 16 oktober 1951 de eerste tv-avond van de KRO, de toen nog zeer katholieke omroep waarvan haar vader secretaris was. De inhoud van haar debuutprogramma vermeldde onder meer een demonstratie pottenbakken, geheel in de geest van de burgerlijke braafheid van het decennium.

De jaren van benauwende moraal ook. Ze moest in 1953 gedwongen de Katholieke Radio Omroep verlaten omdat ze een verhouding kreeg met een getrouwde man. Dat was Leen Timp, met wie zij in 1955 in het huwelijk trad.

Op televisie verwelkomde ze sinds 1952 jaarlijks Sinterklaas (ze bleef dat doen tot 1973), maar haar grote doorbraak kwam in 1962 toen ze namens de Avro Open het Dorp presenteerde, het eerste tv-programma waarin geld werd ingezameld. In twee dagen, resulterend in 23 uur televisie en radio, doneerde Nederland het destijds fenomenale bedrag van 12.192.000 gulden voor de woongemeenschap voor gehandicapten Het Dorp in Arnhem. ,,Die uitzending was een uniek cadeau. Wie heeft er nou iets tastbaars overgehouden aan zijn tv-werk?”

Voor de camera’s snikte Mies Bouwman, in zwart-wit nog, van ontroering en vermoeidheid. Het was de eerste Emo-tv in de vaderlandse tv-historie. Al moest ze, zei ze later, helemaal niets hebben van het gemakkelijke soort tv vol platte emoties en plastic tranen dat sinds de jaren 90 de tv domineert.

Van haar uitstapje in de rebelse jaren 60 naar het satirische programma Zo is het toevallig ook nog eens een keer (met onder anderen Gerard van het Reve, Jan Blokker en Dimitri Frenkel Frank) had ze nimmer spijt. Toen tijdens een uitzending de sketch ‘Beeldreligie’, waarin in godsdienstige terminologie tv-verslaggeving werd geparodieerd, brak de hel in (religieus) Nederland los.

,,Het was een gruwelijke situatie”, zei Mies Bouwman later in een interview in Elsevier. ,,De kinderen moesten onder politiebegeleiding naar school. Thuis, in Blaricum, zat een agent met het pistool op de keukentafel. Ik ben uit het programma gestapt.”

Het was een ontnuchterende ervaring. Het grote publiek zag haar klaarblijkelijk vooral als aaibare tv-persoonlijkheid, wars van controverse. Maar: ,,Ondanks die rel dank ik Onze Lieve Heer op m’n blote knieën dat ik meedeed. Ik zou nooit degene zijn die ik nu ben.” En: ,,Van tegenslagen word je een grote meid.”

Kritiek was er ook. Waarom koos Mies Bouwman, meenden sommigen, toch zo gemakkelijk voor het pretentieloze vertier. Schrijver Gerrit Komrij, in 1976 tv-criticus voor NRC Handelsblad, schreef: ‘Een van de acht. Hoeveel van die shows heb ik niet gezien? Je vergeet ze onmiddellijk als iets afzonderlijks, ze vallen in je herinnering samen tot één spookachtig voorspelbaar geheel, dat weer tot de volgende Bouwman-bouillon is te extraheren: enig, fantastisch, prima, oh wat mooi, allersnoezigst, lieve kandidaten, ik vond het uitstekend, heerlijk, lekker, enig, ontzettend, licht uit spot aan, hup schiet op, leuk, enig genoten, Tony Nolten.’

Mies Bouwman zei in 1993 de tv vaarwel. ,,Ik ben van nu af aan mevrouw Timp. Ik kap met alles. Ik ben geen mens van een beetje.”

Desgevraagd gaf ze met enige regelmaat haar visie op het huidige Hilversum, dat steeds verder af leek te staan van de omroepwereld waarin zij groot was geworden. Zo vergeleek ze de Nederlandse tv met ‘een winkel waarin uitsluitend Mona-toetjes te koop zijn’, doelend op de eenheidsworst van programma’s en hekelde ze de dictatuur van de kijkcijfers die veel vernieuwing en initiatief in de weg zou staan.

Over haar vakgenoten was ze evenzeer uitgesproken. ,,Er zijn zo weinig persoonlijkheden. De gelijkvormigheid stráált van het scherm. Hoor je tegenwoordig nog iemand uh zeggen? Zich vergissen of zeggen: ‘nou ben ik uw naam toch vergeten…’ Als uitzonderingen noemde ze Linda de Mol en Paul de Leeuw.

Van ‘Hilversum’ bleef ze inderdaad ver weg. Ze miste de schijnwerpers niet. ,,In dit vak ligt voortdurend het gevaar op de loer dat je jezelf belangrijk gaat vinden. Dar ben ik, geloof ik, op het nippertje aan ontsnapt. Het is goed als je thuiskomt en hoort: ‘Mam, waar ligt m’n gymbroek? Dat brengt je terug bij nul.”

In januari van dit jaar werd Mies Bouwman met een longontsteking opgenomen in het ziekenhuis. In 2009 onderging ze al een hartoperatie, die ze goed doorstond. Maar, zo wisten intimi, over de dood van haar echtgenoot Leen Timp, die in 2013 overleed, kwam Mies Bouwman nooit heen. De man die haar altijd liefkozend ‘Miesje’ noemde was haar alles in het leven.