Bijna 800 duizend ambtenaren raken beschermde positie kwijt
Bijna 800 duizend ambtenaren raken hun beschermde positie kwijt. Hun rechten en plichten worden gelijk aan die van werknemers in het bedrijfsleven. Dit heeft vooral gevolgen voor het ontslagrecht. De vakbonden hebben al hevig verzet aangekondigd.
De veranderingen zijn het gevolg van een wetsvoorstel dat de Eerste Kamer vandaag heeft aangenomen. De Wet normalisering rechtspositie ambtenaren is een initiatief van D66 en CDA uit 2010. Naast de initiatiefpartijen stemden VVD, PVV en 50plus voor. Opvallend was dat de PvdA tegen stemde, hoewel het voorstel onderdeel is van het regeerakkoord met de VVD.
De wet betekent dat ambtenaren een arbeidscontract krijgen in plaats van de eenzijdige aanstelling nu. Het ontslagrecht wordt gelijk aan dat van werknemers. En de 'rechtspositieregelingen' worden cao's. In principe verandert ook het stakingsrecht voor het gros van de ambtenaren. Voor groepen ambtenaren blijft de ambtenarenstatus van kracht om hen te vrijwaren van politiek druk of invloed. Het gaat bijvoorbeeld om defensie, politie en de rechtelijke macht.
De veranderingen vergen een enorme verbouwing van de ambtenarenstatus. Minister Plasterk van Binnenlandse Zaken die verantwoordelijk is voor de ambtenaren, moet de uitwerking regelen in en zogenoemde invoeringswet. Plasterk heeft drie maanden om de wet te bekrachtigen en de uitwerking in de invoeringswet te formuleren. Daarna moeten ruim honderd wetten aangepast. De kosten van de hele operatie worden geraamd op mogelijk 200 miljoen euro. Maar de verwachting is dat dit wordt terugverdiend met lagere ontslagkosten.
Hevig verzet
De vakbonden hebben al hevig verzet aangekondigd tegen de versobering van de rechtspositie van het merendeel van de ambtenaren. In principe is open en reëel overleg tussen de overheid als werkgever en de bonden een vereiste. De bonden pogen dit in een kort geding dat vorige week diende af te dwingen. Uitspraak volgt op 17 november.
De overheid betoogde bij dat geding dat er overleg is geweest en nog volgt over de invoeringswet. Maar belangrijker is nog dat het om een initiatiefwet gaat. Het is een fundamenteel recht van Tweede Kamerleden om een initiatiefwet in te dienen. Dat kunnen de bonden volgens de advocaat van de Staat niet inperken.
Anne Flierman, senator voor het CDA, hekelde in het debat de opstelling van de bonden. 'Zij wilden eigenlijk alleen met de minister praten en daarmee lijken zij, als het om wetgeving op hun terrein gaat, het parlementair recht van initiatief te ontkennen. Dat kan natuurlijk niet het geval zijn, wat ons betreft. Bovendien dreigen de bonden met de rechter, wat ook niet echt duidt op een op overeenstemming gerichte mentaliteit. Het kan toch niet de bedoeling zijn dat de bonden in wetgevingsprocessen als het onderhavige een voorrangspositie krijgen waarbij ze via op overeenstemming gericht overleg een soort vetorecht krijgen?'
Besparing van 400 miljoen euro
D66-Kamerlid Fatma Koser Kaya nam in 2010 na de val van het kabinet Balkenende-Bos met CDA-Kamerlid Eddy van Hijum het initiatief tot het wetsvoorstel. Eerder had de Kamer al moties met deze strekking aangenomen, maar opeenvolgende kabinetten hadden daar niets mee gedaan. In 2010 verwees Koser Kaya naar berekeningen van het Centraal Planbureau waaruit blijkt dat aanpassing van het ambtenarenontslagrecht het kabinet jaarlijks 400 miljoen euro kan besparen.
Het ontslaan van een ambtenaar is volgens de indieners Van Hijum (CDA) en Koser Kaya circa 1,75 keer duurder dan ontslag van een werknemer in het bedrijfsleven. 'Een ambtenaar', zegt Koser Kaya, 'kan tegen elke beslissing in beroep gaan, bijvoorbeeld tegen een functioneringsbesluit. Dat zijn procedures die soms tien jaar kunnen duren.'